Władysław Jagiełło i Warneńczyk

Od r. 1386 do r. 1434, Od r. 1434 do r. 1444.

Dwaj Władysławowie, jeden po drugim panujący, pod których berłem przeszło półwieku upłynęło, jednakowy bili rodzaj monety, dochowany do naszych czasów; obaj bowiem bili: półgroszki zwane półkami, trzeciaki czyli ternarii, denary, oraz ruskie półgroszki; lecz które z nich są właściwe pierwszemu, a które drugiemu, nic stanowczo wyrzec nie możemy, gdyż zbywa nam na dowodach zupełnie przekonywających, których nam dzieje menniczne nie podają, a rozróżnianie takowych podług ich cech powierzchownych, mogłoby bydź bardzo my lnem, a przynajmniej wątpliwem. Pisali już o tern Braun, Czacki, Mader, lecz żaden z nich o różnicy zupełnie nie przekonał. Łączę więc razem te dwa panowania dla tern łatwiejszego porównania monet.

§. 21.

S. G. Pół osoby trzymającej w prawej ręce chorągiewkę, a w lewej oręż; przy prawem ramieniu trzy kropki, oznaczające może wartość monety. 

S. O. Niekształtna pogoń. — W średnicy linii 9. — Ze zbioru byłego Uniwersyt. Alexandr. w Warszawie. 

§. 22.

S. G. Brakteat przedstawiający herb xiążąt litewskich, trzy kolumny, pod któremi litery KIST oznaczające może Kiejstuta. W średnicy linii 7. — Dwie te śrebrne monety były w zbiorze byłego Uniwersytetu Alexandr. w Warszawie. Są niezaprzeczenie litewskie, przeto je umieszczam przed monetami bitemi po połączeniu Litwy z Polską. 

§.23. Tab. 2. Nr. 20 — 38.

Podczas czterdziesto - ośmioletniego panowania Władysława Jagiełły najwięcej bito półgroszków koronnych, nazywanych pospolicie półkami, których znaczną ilość przechowały wieki aż dotąd; lecz czy wszystkie nan znane są Władysława Jagiełły, zachodzi wielka wątpliwość, albowiem następca jego Władysław Warneńczyk bil także pól groszki. Którą więc pułk przypisać pierwszemu, a którą drugiemu, jest prawdziwą zagadką jeszcze nierozwiązaną, a rozmaite w tym względzie wyjaśnienia numismatyków z domniemaniem bezzasadnem, które potrzebuje bardziej przekonywających dowodów, aniżeli nam podają Braun, Mader, Czacki i inni. — Braun powiada: że Władysław Jagiełło bił półki dwunastej próby, a Władysław Warneńczyk dziesiątej próby, i tym sposobem chce je odróżniać; gdy tym. czasem mam półki ósmej próby a nawet i siódmej. Na wiele także fałszywych natrafiamy, bitych w zupełnie podłem srebrze, bo próby czwartej; drugiej. Mader słusznie powiada: że nie można wierzyć, aby przez pół wieku w Polsce zachowano jedną stopę bicia monety. Mniema on także, że półki, na których w wyrazie WLADISLAI litera A. jest rozwartą, nii przekreśloną, a w górze nieco przedłużoną, tak, że formuje literę X, są dawniejsze, aniżeli te, na których litera A jest przekreśloną, z ramionami bardziej do siebie zbliżonemi, nadającemi jej postać litery N.— Pierwsze w/ę< przypisuje Mader Władysławowi Jagielle, których zbiór w rozmaitych odmianach umieściłem na Tab. 2. od Nr. 20 do 31, drugie zaś Władysławów Warneńczykowi, Tab. 2. od Nr. 31 do 38. Pierwsze są przyozdobieni gwiazdkami, oznaczającemi, podług Czackiego, gwiazdę, która trzech królów do żłobu Chrystusa prowadzić miała; drugie zaś ozdobione listkami koniczyny właściwemi monetom późniejszych czasów. Jedna tylko staje okoliczność na przeszkodzie, która nie każę wierzyć w nieomylność tego domniemania, to jest ta, że mamy późniejsze monety, a nawet niezaprzeczenie Władysława Warneńczyka, na których litera A jest rozwartą, nie przekreśloną, jak to okazuje trzeciak na Tab. 3. Nr. 39. i moneta prze litografowana z Schoenvisnera. (Notitia Hungaricae Rei Numariaę) Tab. 3. Nr. 56. A co więcej, że w zbiorze lir. Ł, jest półgroszek lwowski Władysława Jagiełły, Tab. 3. Nr 47 i 49. na którym w wyrazie „W ladislai“ jest litera A i rozwarta i zamknięta, a zatem podług Madera dawniejsza i nowsza; trzymając się zaś jego prawidła w tej mierze, któremużby trzeba ją przypisać Władysławowi? — Czacki spostrzegłszy na jednej półce literę L pod koroną, wyczytał z niej podskarbiego Lasockiego, a na drugiej † F. Fulka biskupa, i krzyż patryarchalny, i przypisał takowe Władysławowi Jagielle, nie mając zapewne pod ręką półki z innemi cyframi, któreby go z błędu wyprowadziły. Fulko nie był podskarbi tembardziej patryarchą, przeto nie mógłby kłaść znaku tej godności przy wej cyfrze, która to godność przez papieża Urbana VI., z tytułem Vicarius, !'i tylko Władysławowi Jagielle i Witoldowi nadaną była. Prędzejby litera Tab. 2. Nr. 34. oznaczać mogła Witolda, któremu Jagiełło r. 1389. pomierzył rządy Litwy, a tein samem byłaby to moneta bita, tak dla korony, Ciało też dla Litwy; lecz i to jest wątpliwem, bo na niektórych zagranicznych monetach napotykamy taki krzyż podwójny, a widząc na półkach Władysławowskich rozmaite znaki i cyfry pod koroną, jako to: N, A, S, P, † , AN ,SA,IN,L,F,F †,W †,FP, O, utwierdza mnie to w mniemaniu, że takoywe krzyże i cyfry są tylko znakami myncarskiemi. Półka znacznie mniej, sza od innych Tab. 2. Nr. 26. jest w zbiorze professora Lipińskiego, wszystkie zaś inne w zbiorach J. Z. i moim.

§. 24. Tab. 3. Nr. 42.

S. G. Orzeł krajowy. 

S. O. Korona Jagiellońska.

Denar koronny; mam także taki denar, na którym pod koroną jest litera O.

§.25. Tab. 3. Nr. 39.

S. G. Tarcza, na której krzyż podwójny; w obwodzie perłowym napis: MONE. WLADISLAI †

S. O. Orzeł; w obwodzie perłowym napis: REGIS. POLONIE †

Litera A rozwarta nie przekreślona. Trzeciak (Ternarius).

§. 26. Tab. 3. Nr, 40.

S. G. i S. O. jak poprzedzający, lecz nad tarczą korona, a raczej mitra xiążęca, litera A odmienna. — Trzeciak.

§. 27. Tab. 3. Nr. 41.

S. G. i S. O. jak Nr. 40. lecz na tarczy pod krzyżem litery M.P. oznaczające może: Monetaria Posnaniensis, albo też myncarza. Trzeciak. Jest ja w zbiorze P.P. i u mnie. Mam także taki sam trzeciak, na którym jest sama tylko litera P. na tarczy pod krzyżem. Trzy powyższe trzeciaki są bite za Władysława Warneńczyka, lecz mogą też bydź Władysława Jagiełły. W pierwszym przypadku tarcza z podwójnym krzyżem przedstawiałaby herb węgierski, w drugim zaś tarczę litewską, którą tu może, zpowodu, że moli, neta ta jest nader małą, dla łatwiejszego rysunku, zamiast pogoni, umieszczono; wiadomo nam bowiem: że Jagiełło po przyjęciu wiary chrześcijańskiej, gdy uzyskał od papieża tytuł vicarius i krzyż patryarchalny, umieścił go na tarczy, będącej na lewem ramieniu rycerza, przedstawiającego pogoń.

§. 28. Tab. 3. Nr. 43.

S. G. Orzeł krajowy, przy głowie którego dwie kropki, jak na kwaitnikach ruskich Kamirza W. W obwodzie perłowym napis: WLADISLAU RE, potem listek koniczyny i †.

S. O. Lew ruski. W obwodzie perłowym napis: MONETA RUSSIl listek koniczyny i † Ze zbioru lir. Ł. Półgroszek ruski Władysława Jagiełly, nader rzadki.

§. 29. Tab. 3. Nr. 44.

Na tym pół groszku na obydwóch stronach są jednakowe napisy: MONETA RUSSIE, nic wyrażono imienia królewskiego, lecz porównywają ten półgroszek z poprzedzającym, nie podpada wątpliwości, że jest tego samego stempla i władzcy. Ze zbioru lir. Ł. 

§. 30. Tab. 3. Nr. 45. 

Półgroszek ruski Władysława Jagiełły, odmiennego stempla, jak dwa poprzedzające. Orzeł odmiennej postaci, litery nieco kształtniejsze, wy raz REX cały wypisany, litery SS prosto stojące. Ze zbioru Hr. Ł. — Sądząc po kształcie liter i cechach powierzchownych, zdaje się: że teri półgroszek musiał bydź bitym w późniejszych latach panowania Władysława Jagiełły, dwa żaś poprzedzające w początkach. Na dwóch pierwszych godne są uwagi ukośne litery SS i litera R zupełnie taka, jak litera K.

§.31. Tab. 3. Nr. 46 — 51.

S. G. Orzeł krajowy ukoronowany. Wr obwodzie perłowym napis: WLADISLAI. REGIS.

S. O. Lew ruski. W obwodzie perłowym napis: MONETA. LEMBURD † wyrazy poprzedzielane listkami koniczyny, litery takie same, jak na półgroszkach koronnych. Półgroszek lwowski Władysława Jagiełły, bardzo rzadki, jest w moim zbiorze. Następne pięć sztuk półgroszków lwowskich Władysława Jagiełły do Nr. 51 włącznie, przedstawiają nam rozmaite odmiany stempli, jako to: 

Nr. 47. WLADISLAI. REGIS. MONETA. LEMBURD

— 48. WLADISLAI. REGIS. MONETA. LEMBRUD.

Nr. 49. WLADISLAŁ REGIS. LEMBURD MONETA.

Nr. 50. WLADISLAUS REX MONETA LEMBURD.

Nr. 51. WLADISLAI REGIS MONETA LEMBORG.

Nr. 47 i 49 zasługują na uwagę, że w wyrazie WLADISLAI litera A jest dwojaką, to jest: rozwartą, nie przekreśloną, dawniejszą, i przekreśloną, skupioną, nowszą, co się sprzeciwia twierdzeniu Madera, cf. § 23.

§. 32. Tab. 3. Nr. 52—54.

Trzy półgroszki ruskie bite we Lwowie, oznaczone Nr. 52, 53, 54, są Władysława Warneńczyka. Orły i lwy, odmienne jak na poprzedzających, litery kształtniejsze, mniej rozwarte, a szczególnie litera L nowszych czasów, gdyż takie L nie zaś jak na monetach Władysława Jagiełły i dawniejszych z zadartą do góry ostatnią laską tak, iż prawie do litery U podobnem jest Porównywając w oryginałach te trzy monety z poprzedzającęmi, kształtniejsze ich wykonanie tak jest widocznem, ze śmiało wyrzec możemy, iż są Władysława Warneńczyka, a przynajmniej z ostatnich lat panowania Władysława Jagiełły.  

Nr. 52. WLADISLAUS O REX * MONETA * LEMBURG.

Nr. 53. WLADISLAUS * REX * MONETA * LEM. 

Nr. 54. WLADISLAUS O REX * MONETA O LEMRURD.

Nr. 52 jest ze zbioru Lir. Ł. Nr. 53 ze zbiorów P. P. — J. Z.

Nr. 54 jest w moim zbiorze. Kółka, lub pierścienie, przedzielające wyrazy, są znakami myncarskiemi, czyli raczej ozdobą. 

§. 33. Tab. 3. Nr. 55. 

S. G. Sty. Władysław w całej postaci, w majestatycznym ubiorze, na głowie korona otoczona światłem, w prawej ręce krótka halabarda, a w lewej jabłko królewskie, po bokach postaci rozdzielone N * znak menniczny, lub litera początkowa miasta, w którern moneta bita. Głowa i nogi wchodząc w obwód przedzielają napis, będący w obwodzie: S. LADISLAUS. REX.

S. O. Tarcza czteropolowa, na której: orzeł krajowy, pogoń, i herby węgierskie. W obwodzie perłowym napis: WLADISLAUS. D. G. R. UNGARIE † Dukat węgiersko-polski Władysława Warneńczyka, należący do polskich monet, gdyż innej złotej monety nie bito za jego panowania. Mam także taki sam dukat, na którym po bokach Sgo Władysława są rozdzielone litery N-G. nabyty za złp. 100.

§. 34. Tab. 3. Nr. 56. 

S. G. Krzyż węgierski, przedzielający litery B. N. oznaczające miej bicia monety. W obwodzie napis: M(oneta) WLADISLAI REGIS.

S. O. Tarcze polska, litewska, i węgierska w połączeniu górnem fonją trójkąt, w którym jest zawarty krzyż. Denar węgiersko-polski Wisława Warneńczyka. Rysunek wzięty z dzielą: Notitia Hungaricae Rei Namariae ab origine ad praesens tempus auctore Stephano Schoenvisner. J dae 1801. Podobny temu jest także w Appela Repertorium. 

§. 35. Tab. 3. Nr. 57.

S. G. Orzeł. W obwodzie napis : MONETA. WLADISL. DEI’. G †

S. O. Tarcza dwupolowa węgierska, przedzielająca litery B-N nr carskie. W obwodzie napis: REGIS. UNGARIE. Et. C(aetera) † Dt węgiersko-polski Władysława Warneńczyka, bity w bardzo podlem śrebra jest w zbiorach: J. Z i P. P. Jest także wysztychowany w' Schoenvisoea Notitia Hung. Rei. Num. a kilka podobnych monet znajdzie czytelnik v/!li pelaMuenzen und Medaiłlen alter Koenige etc. II. Band. II. Abthei. 1822.