Maurycy Gottlieb (1856 Drohobycz - 1879 Kraków), Zygmunt August i Barbara Giżanka, ok. 1874 r.

olej, płótno dublowane, 37,3 × 62,4 cm

Pochodzenie:
– własność rodziny artysty;
– kolekcja Emila Beresa (bogatego kupca galicyjskiego i przyjaciela artysty) i jego syna dra prawa Rudolfa Beresa (kolekcjonera sztuki, swego czasu posiadacza największej kolekcji dzieł Maurycego Gottlieba);
– kolekcja Pinhasa i Heleny Schoenberg;
– kolekcja Eliezera i Tamali Lewin;
– kolekcja prywatna, Polska

Wystawiany:
– 1892 r. – Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie;
– 1932 r. – Muzeum Narodowe w Krakowie;
– 1991 r. – Muzeum Narodowe w Warszawie

Opisywany i reprodukowany:
– „Pamiątka odsłonięcia pomnika Maurycego Gottlieba”, Kraków 1892, s. 32, nr 25 („Zygmunt August z Barbarą w objęciach, własność rodziny”);
– „Katalog wystawy pamiątkowej dzieł Maurycego Gottlieba”, Muzeum Narodowe w Krakowie, marzec 1932, s. 11, nr kat. 82 („Zygmunt August i Giżanka”, własność dr. R. Beresa, Kraków);
– „Maurycy Gottlieb, 1856–1879, Commemorative Exhibition on the Occasion of the Centennial of his Birth”, II–III 1956, The Bezalel National Museum, Jerozolima, 1956, no. 1 (il.);
– „Maurycy Gottlieb 1856–1879. 39 reproductions of the artist’s paints”, Tel Aviv, 1961, tabl. nr 7 (il. czarno-biała);
– „Słownik Artystów Polskich i obcych w Polsce działających”, Warszawa 1975, t. II, s. 428;
– Z. Sołtysowa, „Dzieło Maurycego Gottlieba” [w:] „Rocznik Krakowski”, Ossolineum, Kraków 1976, t. 47, s. 152, il. s. 160, nr 10;
– (kat.) „Maurycy Gottlieb, 1856–1879, Meisterwerke”, red. Georg Heuberger, Muzeum Żydowskie, Frankfurt n. Menem, 1991, s. 79;
– (kat.) „Maurycy Gottlieb 1856–1879”, Muzeum Narodowe w Warszawie 19 VIII – 20 X 1991, s. nlb, nr kat. 3 (Zygmunt August i Giżanka, ok. 1874, własność Eliezer Lewin w Savyon);
– N. Guralnik, „In the Flower of Youth. Maurycy Gottlieb” 1856–1879, Tel Aviv Museum of Art 1991, s. 21, il. s. 117;
– J. Malinowski, „Maurycy Gottlieb”, Arkady, Warszawa 1997, s. 81;
– J. Malinowski, „Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX w., Warszawa 2000, s. 28;
– A. Yass-Alston, „Żydowscy kolekcjonerzy dzieł sztuki między wojennego
Krakowa. Adlof Schwarz, Rudolf Beres, Seweryn Gottlieb – postaci, które odeszły w niepamięć historii”, [w:] „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, nr 35, Kraków 2017, s. 276, 277.

„Jestem Polakiem i Żydem i chcę dla obu, gdy Bóg da, pracować.”
Maurycy Gottlieb

Ojciec Maurycego, Izaak Gottlieb wychowywał swoje dzieci w duchu asymilacji, która miała odcisnąć ogromne piętno na drogę artystyczną twórcy „Zygmunta Augusta i Barbary Giżanki”. Edukację artystyczną szesnastoletni Maurycy rozpoczął na Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, a zakochany w historyzmie dołączył tam do klasy Carla Wurzingera. Jednak już w 1873 r. przeniósł się do Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, do słynnej „Majsterszuli” Jana Matejki i tam najprawdopodobniej w roku 1874 powstał prezentowany na aukcji obraz, silnie nawiązujący z resztą do twórczości krakowskiego Mistrza. Młody malarz przedstawił zamyślonego króla, obejmującego swoim ramieniem kobietę. Siedząca przy boku monarchy spogląda z dołu na ukochanego, a w dłoni dzierży pismo z królewską pieczęcią. Pozostaje nam tylko przypuszczać, że to akt nobilitacji (Barbara Giżanka otrzymała z rąk Zygmunta Augusta tytuł szlachecki na krótko przed jego śmiercią). Na uwagę zasługujące szkicowo zarysowany portret kobiecy, wiszący w tle za uściśniętą parą. Możliwe, że to obraz drugiej małżonki ostatniego z Jagiellonów, jego ukochanej Barbary Radziwiłłówny. Giżanka, według przekazów była łudząco podobna do Radziwiłłówny. Maurycy Gottlieb w prezentowanym na aukcji obrazie wykazał się ogromną wprawą warsztatową oraz głęboką dojrzałością artystyczną i to mimo bardzo młodego wieku (malując ten obraz miał zaledwie 18 lat!). W spójnej kompozycji i mistrzowskim wyczuciu barw, można dostrzec wpływ Gotlliebowego mentora – Jana Matejki. W doborze tematyki natomiast odbijają się jak w lustrze poszukiwania artysty jego tożsamości narodowej. Bezsprzecznie „Zygmunt August i Barbara Giżanka” Maurycego Gottlieba, również przez rzadkość prac tego artysty na rynku aukcyjnym, jest unikatowym obrazem klasy muzealnej, dziełem istotnym dla polskiej historii sztuki i doskonałym przykładem wybitnej pozycji jaką twórca w niej zajmuje.