Malarstwo dawne. Techniki, wady i zalety.

Jedną z cech obrazów olejnych jest to, że zmieniają się w czasie. Wpływ na to mają wybrane przez artystę farby, zastosowana technika, wykończenie dzieła oraz warunki, w jakich jest ono przechowywane. Nie mówiąc już o drobnych błędach, które mógł popełnić utalentowany mistrz podczas eksperymentowania z nowymi technikami. Z tego powodu to, co widzimy na płótnie, może z czasem zacząć różnić się od oryginału.

Techniki największych mistrzów malarstwa

Malarstwo olejne to technika, która ma ogromną zaletę: artysta może spędzić lata malując obraz, stopniowo kształtując kontur i malując detale cienkimi warstwami farby. Malarstwo korpusowe, w którym artyści starają się od razu nadać swojemu obrazowi charakter dopełnienia, nie jest więc typowe dla klasycznego stylu malarstwa olejnego. Celowe nakładanie farby warstwami pozwala na uzyskanie niezwykłych odcieni i efektów, ponieważ podczas glazurowania każda poprzednia warstwa jest widoczna pod następną.

Ukochana przez Leonarda da Vinci technika malarstwa flamandzkiego obejmowała następujące etapy:

• Na jasnym podłożu narysowany zostaje szkic w jednym kolorze, z konturami w sepii i głównymi odcieniami
• Następnie wykonywano cienką podmalówkę, z konturami objętości;
• Ostatnim etapem było nałożenie kilku warstw farby i modelowanie detali

Jednak z biegiem czasu ciemnobrązowy kontur Leonarda zaczął, pomimo cienkiej warstwy, przebijać się pod namalowanym obrazem, powodując, ciemnienie obrazu w zacienionych obszarach. W warstwie głównej często używał palonej umbry, żółtej ochry, błękitu pruskiego, żółcieni kadmowej i palonej sjeny. Ostatnia warstwa farby, którą nałożył, była tak cienka, że nie można było jej zobaczyć gołym okiem. Opracowana przez niego metoda sfumato ("tonowanie") umożliwiła mu to z łatwością. Sekretem tego jest użycie bardzo wodnistej farby i suchego pędzla.
Technika malarska Leonarda da Vinci wywarła wielki wpływ na kolejne pokolenia malarzy.

Rubens, Velazquez i Tycjan stosowali metodę włoską, na którą składają się:

• Nałożenie kolorowego podłoża na płótno (z dodatkiem dowolnego pigmentu)
• Naniesienie konturu obrazu na podłoże za pomocą kredy lub kredki i pomalowanie odpowiednią farbą
• Podmalowanie, miejscami gęste, szczególnie w oświetlonych obszarach obrazu, a gdzie indziej zupełnie nieobecne - z pozostawieniem koloru podłoża bez zmian
• Ostateczna praca z 1 lub 2 półszkliwami lub rzadziej cienkimi szkliwami. W przypadku Rembrandta warstwy na jego obrazach mogły mieć łącznie nawet centymetr grubości.

W tej technice szczególną uwagę zwrócono na zastosowanie dodatkowych odcieni kryjących, które pozwalały miejscami zneutralizować przesycony grunt. Na przykład czerwone podłoże można zneutralizować za pomocą szarozielonego podkładu. Ta technika była szybsza od metody flamandzkiej, więc preferowali ją klienci zamawiający obrazy. Jeśli jednak dobierzemy niewłaściwy kolor pigmentu i odcień warstwy końcowej, obraz może ulec zniszczeniu.

Kolorystyka

Aby obraz był harmonijny, na pierwszy plan wysuwa się siła dominanty barwnej i kolorów dopełniających. Można również zastosować kilka drobnych sztuczek, takich jak nakładanie kolorowego podłoża, jak to jest w zwyczaju włoskiej metody, lub pokrywanie obrazu pigmentowanym werniksem.
Podłoża barwione mogą być na bazie kleju, emulsji lub oleju. Podkłady olejne to warstwa farby olejnej o wymaganym kolorze i strukturze pasty. Podczas gdy biała baza tworzy efekt blasku, ciemna dodaje głębi kolorom.

Popularne

Józef Chełmoński (1849 Boczki - 1914 Kuklówka Zarzeczna), Na jarmarku, 1883 r.

370 370 EUR

Unknown Nazarene Master, 19th century, Madonna

200 EUR

Jerzy Kossak (1886 Kraków - 1955 tamże), Powrót zimą, 1939 r.

2 778 EUR

Stanisław Ignacy Witkiewicz (1885 Warszawa - 1939 Jeziory na Polesiu), Portret kobiety, 1938 r.

25 463 EUR

Oprócz kolorów ziemi, które z czasem ciemnieją, lakiery wykończeniowe na bazie żywicy (kalafonii, kopalu, bursztynu) zmieniają również jasność obrazu, nadając mu żółte odcienie. Aby sztucznie postarzyć płótno, do werniksu dodaje się specjalnie pigmenty ochry lub podobne. Nadgorliwe próby przyciemnienia płótna prawdopodobnie spowodują jednak, że na płótnie będzie za dużo oleju. Mogą również prowadzić do pojawienia się pęknięć. Ten efekt spękania zazwyczaj kojarzy się jednak z użyciem w połowie mokrej farby, której nie można stosować w malarstwie olejnym: artyści malują tylko na wyschniętej lub jeszcze mokrej warstwie, w przeciwnym razie będzie trzeba ją zeskrobać i ponownie pomalować.

Co można zrobić, aby chronić swoje obrazy

1. Obrazy wymagają właściwych warunków przechowywania, stabilnej temperatury, odpowiedniej wilgotności. Unikajmy wieszania obrazów w pobliżu źródeł ciepła i wilgoci, nad grzejnikami, w łazienkach, kuchni, na wilgotnych ścianach. Nie powinny być również wystawione na ekspozycje słońca. Jednakże, po 30 latach, każdy obraz wymaga zabiegów konserwatora, co zabezpieczy go przed zniszczeniem.
2. Pamiętajmy, obrazy są delikatne i w trakcie przenoszenia czy przechowywania łatwo jest o uszkodzenia mechaniczne (zadrapania, wgniecenia, dziury, uszkodzenie ramy).
3. Unikajmy "domowych, inwazyjnych sposobów czyszczenia", bo mogą być zawodne. Pozornie szybkie i skuteczne środki (mydło, detergenty czy woda mają często kwasowe pH i mogą uszkodzić lub przemyć warstwę malarską. Jeżeli okresowo, zamierzamy wyczyścić obraz z kurzu, używajmy do tego suchej, delikatnej szmatki i nie stosujmy wody czy środków chemicznych aby nie przemywać werniksu i warstwy malarskiej. Jeżeli jednak kurz, brud jest już w warstwie malarskiej, niezbędne są zabiegi konserwatora.

Malarstwo dawne a rynek sztuki

Co tak naprawdę sprawia, że obraz jest nazywany obrazem starego mistrza? Teoretycznie termin ten dotyczy tylko artystów, którzy byli w pełni wykształceni, byli mistrzami lokalnego cechu artystów i pracowali samodzielnie, ale w praktyce obrazy produkowane przez uczniów lub warsztaty są często objęte definicją. Dzieła starych mistrzów przetrwały próbę czasu, zarówno dosłownie, jak i w przenośni. Wielu wybitnych artystów wcześnie nauczyło się swojego rzemiosła, a naukę rozpoczęli już w młodym wieku: Michał Anioł był uczniem już w wieku 13 lat, a współczesny mu Andrea del Sarto miał zaledwie siedem lat, kiedy dołączył do warsztatu swojego mistrza.

Entuzjasta twórczości dawnych mistrzów musi liczyć się z wieloma trudnościami. Największą z nich jest niewielka podaż. Najwspanialsze dzieła artystów minionych stuleci od dawna zasila publiczne lub prywatne kolekcje, podczas gdy na rynku wtórnym pojawiają się prace, które ze względu na swój wiek, często charakteryzują się dużym stopniem zniszczenia i wymagają gruntowanej konserwacji. W związku z tym kolekcjonerzy dzieł minionych wieków, ponad nazwisko autora często przedkładają wygląd i ogólną kondycję pracy. Autorstwo niekoniecznie gwarantuje jakość - dotyczy to zwłaszcza dużej części obrazów dawnych mistrzów, które nie mają rzeczywistej atrybucji. Rzadko zdarza się, aby obraz starego mistrza miał archiwalne dowody potwierdzające jego autorstwo. Częściej opieramy się na dobrze udokumentowanych opiniach. Z drugiej strony anonimowe obrazy nigdy nie umknęły całkowicie uwadze koneserów, którzy w wielu przypadkach rekonstruują dorobek artysty mimo braku nazwiska.

Zdaniem ekspertów, duży potencjał inwestycyjny tkwi w malarstwie starych włoskich mistrzów. Jako szczególnie warte zaangażowania kapitałowego, specjaliści określili prace włoskich barokowych mistrzów XVII wieku oraz XVIII-wieczne malarstwo krajobrazowe. Niedoceniani na rynku sztuki dawnej są obecnie także brytyjscy malarze z drugiej połowy XVIII i pierwszej połowy XIX wieku. Z powodu bardzo ograniczonej podaży i niedużego popytu, a także ze względu na możliwość orientacyjnego określenia przez rynek sztuki wartości dzieł danych epok i autorów, ceny obrazów starych mistrzów utrzymują się od lat na mniej więcej takim samym poziomie, co wyklucza duże zyski z powtórnej sprzedaży.