Literatura dla monet polskiego średniowiecza

Niemal każdy kolekcjoner monet polskich prędzej, czy później tęsknym wzrokiem zerka ku monetom średniowiecznej Polski. Jednakże niewielu z nich „wchodzi” w temat. Składa się na to wiele istotnych czynników. Po pierwsze, próg cenowy – większość monet polskiego średniowiecza kosztuje od kilkuset do kilku tysięcy złotych. Po drugie trudność identyfikacji – dla niewprawnego oka monety średniowiecznej Polski mogą się wydawać wręcz niejasne co do samego przedstawienia! Po trzecie wreszcie, monet polskiego średniowiecza jest na rynku aukcyjnym stosunkowo mało.

Monety średniowieczne - trudne złego początki

Monety średniowieczne należą do jednych z najtrudniejszych tematów kolekcjonerskich. Nie oznacza to jednak, że jest to jedynie domena historyków sztuki, czy archeologów. Do ich właściwej identyfikacji wystarczą podstawy znajomości łaciny i odpowiednia interpretacja ikonografii na nich występującej.

Gdy chcemy przeanalizować literaturę dostępną dla kolekcjonerów monet średniowiecznych warto na początek określić ramy czasowe o których mówimy. W Polsce średniowiecze przyjęło się datować historycznie na okres pomiędzy upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego a więc rokiem 476 n.e. oraz rokiem 1492 – datą odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.

Dla potrzeb numizmatyki polskiej okres ten jest jednak inny. Obejmuje on lata od początków mennictwa polskiego a więc od czasów Bolesława Chrobrego, aż do końca panowania Aleksandra Jagiellończyka a więc roku 1506. Wynika to z faktu iż właśnie w 1506 roku wybito pierwszą monetę polską z datą, co w numizmatyce polskiej przyjmuje się za wyznacznik końca epoki średniowiecza i wejście w renesans, bądź jak kto woli w okres mennictwa Polski Królewskiej.

Katalogi z polskimi monetami - stare monety polskie

Z uwagi na fakt, że monety średniowiecznej Polski były chętnie kolekcjonowane, na przestrzeni lat powstało szereg różnego rodzaju publikacji, w tym także katalogi. Wśród nich na wyróżnienie zasługują zwłaszcza prace Kazimierza hr. Stronczyńskiego i Edmunda Kopickiego.

Monety dynastyi Piastów i Jagiellonów Stronczyńskiego to do dziś najdokładniejsze i najpełniejsze dzieło korpusowe dotyczące monet polskiego średniowiecza. Jego podstawową zaletą są dokładne ryciny. Ponadto jest to dzieło dość łatwo dostępne dzięki wydanemu reprintowi oraz dzięki repozytoriom cyfrowym.

Nie jest to jednakże dzieło idealne i pozbawione błędów. Z uwagi na swój wiek (od wydania katalogu minęło przeszło 130 lat) szereg informacji w katalogu jest zdezaktualiowanych. Inne zaś są po prostu niedokładne. Ma to jednak swój urok dla kolekcjonerów, dzięki temu mogą oni wyszukiwać i odkrywać nowe i ciekawe warianty.

Z kolei Skorowidz pieniędzy polskich i z Polską związanych Edmunda Kopickiego to pozycja znana chyba wszystkim kolekcjonerom monet polskich. W zakresie średniowiecza polskiego jest to w dużej mierze powtórzenie pracy Stronczyńskiego ale tylko co do monet piastowskich. Monety jagiellonów i Ludwika Węgierskiego są tu opracowane w dużej mierze w oparciu o Podręcznik Numizmatyki Polskiej Gumowskiego oraz pracach Stanisławy Kubiak o mennictwie Jagiellonów.

Podstawowym plusem tej pozycji jest jej powszechność. Minusem wiele błędów i informacji od dawna nieaktualnych. Ponadto pewną wadę stanowi tu ciężka dostępność pozycji i jej dość wysoki koszt.

Z nowszych katalogów monet polski średniowiecznej wypada wspomnieć pracę Jędrzeja George’a Frynasa Medieval coins of Bohemia, Hungary and Poland. Praca ta ma jednak charakter bardzo podstawowy, co w połączeniu z wysokim kosztem sprawia, że nie jest powszechnie używana.

Publikacje specjalistyczne - monety kolekcjonerskie

Innymi katalogami są prace bardziej wycinkowe, dotyczące konkretnych okresów mennictwa polskiego, czy nawet konkretnego nominału. Poniżej omówimy wybrane, najpopularniejsze z nich.

Pierwszym dziełem, które omówimy jest Corpus Nummorum Polonie autorstwa Mariana Gumowskiego. Publikacja ta dotyczy w zdecydowanej większości denarów krzyżowych różnych typów. Niestety, autor nie ustrzegł się tu błędów i do mennictwa polskiego przypisał szereg pozycji niemieckich. Zdecydowaną zaletą publikacji jest łatwość zdobycia wersji elektronicznej zdygitalizowanej w kilku repozytoriach cyfrowych. Ponadto ogromnym plusem tego dzieła jest fakt, że jest to w zasadzie jedyne profesjonalnie opracowane dzieło dotyczące tego zagadnienia, zarazem dość łatwe do opanowania dla kolekcjonerów, również tych, którzy wcześniej nie mieli do czynienia z mennictwem średniowiecznym. Jedynym w zasadzie minusem pracy (poza wspomnianymi błędami) jest jej wiek, przez który nie jest to już dziś publikacja pełna i wymaga uzupełnienia o szereg odkrytych w późniejszym okresie odmian i wariantów.

Drugą z publikacji dotyczących monet średniowiecza polskiego, którą chcielibyśmy zaprezentować jest praca Stanisławy Kubiak Monety Pierwszych Jagiellonów. Pozycja ta, mimo zdezaktualizowania części atrybucji jest zdecydowanie godna polecenia dla każdego kolekcjonera monet jagiellońskich. Ciekawa część teoretyczna jak i katalogowa stanowią odpowiedź na potrzeby dokładnego opracowania w tym właśnie zakresie. Niestety, jak już wspomnieliśmy, szereg ustaleń S. Kubiak zdążyła się zdezaktualizować, przez co część zawartych w niej danych wymaga krytycznego spojrzenia w świetle nowszych źródeł.

Kolejną publikacją dotyczącą mennictwa jagiellońskiego, o której należy wspomnieć są Półgrosze koronne Władysława II Jagiełły 1394-1414 autorstwa Sebastiana Pawlikowskiego. Jest to nowowydane dzieło dotyczące tego tematu. Praca na ten temat była wyczekiwana przez kolekcjonerów od lat. Warto więc poświęcić jej trochę uwagi. Zdecydowaną zaletą jest w niej wyróżnienie szeregu odmian. Niestety, autor nie przedstawił w sposób jasny i klarowny wszystkich podziałów przyjętych przy wyróżnianiu odmian. Ponadto podstawowym błędem tej pracy jest brak kwerend muzealnych, przez co podane w niej stopnie rzadkości wydają się co najmniej wątpliwe. Mimo to oddać trzeba, że jest to najdokładniejsza z dotychczas wydanych prac dotyczących tego tematu, a więc warta uwagi dla kolekcjonerów tematu.

Inną publikacją dotyczącą mennictwa polskiego średniowiecza jest praca Dobrochny Gorlińskiej Żydzi w administracji skarbowej polskich władców czasu rozbicia dzielnicowego. Praca ta stanowi bardzo wnikliwą i interesującą analizę mennictwa hebrajskiego w okresie rozbicia dzielnicowego. Jednocześnie zawiera część katalogową, choć wplecioną w warstwę naukową, to jednak bardzo łatwą do wychwycenia. Dzięki tej konstrukcji pracy każdy kolekcjoner nolens volens musi zapoznać się z treścią naukową, a więc poszerzyć swoją wiedzę dotyczącą okresu i mennictwa które zbiera, co należy zaliczyć jako ogromny plus dla rozwoju numizmatyki polskiej wieków średnich. Jako wadę tego dzieła można uznać w zasadzie jedynie dość duży ciężar gatunkowy wiedzy w niej zawartej, co może odstraszać początkujących numizmatyków. Można to jednak potraktować jako poważniejsze wyzwanie dla umysłu zbieracza, a więc obrócić powyższą wadę w zaletę jako impuls do rozwoju kolekcjonera.

Skoro mowa o mennictwie okresu piastowskiego nie sposób nie wspomnieć o pracy Witolda Garbaczewskiego Ikonografia monet piastowskich. Publikacja ta, choć nie stanowi katalogu sensu stricto zdecydowanie jest godną polecenia z uwagi na zawartą w niej wiedzę natury merytorycznej. Bardzo interesujące analizy ikonografii monet wraz z poszukiwaniem inspiracji dla danych przedstawień. Pozycję tą należy uznać za zdecydowanie obowiązkową dla każdego kolekcjonera monet średniowiecznej polski! Do wad podobnie, jak w przypadku pracy D. Gorlińskiej należy duży ciężar gatunkowy wiedzy zawartej w książce, przez co wymaga ona pewnych podstaw wiedzy z zakresu historiografii. Nie jest to jednak wada, która miałaby przekreślać powyższą pozycję.

Kolejną z publikacji o ogromnym znaczeniu dla numizmatyki średniowiecznej jest Mennictwo polskie w XI i XII wieku autorstwa Stanisława Suchodolskiego. Publikacja ta znana jest chyba wszystkim numizmatykom zajmującym się początkami mennictwa polskiego. Jej zaletą jest duża przejrzystość i zawarta w niej wiedza. Wadą podstawową publikacji jest pewna ilość informacji zdezaktualizowanych. Jednakże łatwych do wyeliminowania dla kolekcjonerów.

Warto też wspomnieć o Wstępie do numizmatyki polskiej wieków średnich R. Kiersnowskiego. Publikacja ta, jako specjalistyczne dzieło naukowe jest w zasadzie niezbędną podstawą dla każdego numizmatyka zbierającego monety średniowieczne. Stanowi ona wspaniałe przygotowanie do kolekcjonowania i duży zastrzyk wiedzy.

Powyższe publikacje to rzecz jasna zaledwie kropla w morzu. Nie poruszamy tu kwestii wspaniałych publikacji Dannenberga, czy Paszkiewicza dotyczących mennictwa pomorskiego i śląskiego. Nie wspominamy też o szeregu wspaniałych publikacji w postaci artykułów monograficznych autorstwa B. Paszkiewicza, S. Suchodolskiego, M. Boguckiego, P. Chabrzyka, J. Pinińskiego, W. Nakielskiego i wielu innych autorów poruszających tematykę poszczególnych odkryć, monet, czy typów. Nie mówiąc o publikacjach dotyczących kwestii historiograficznych. Wspaniałe publikacje skarbów, chociażby skarbu z Dąbrowy Górniczej-Łośnia to kamienie milowe dla numizmatyki polskiej wieków średnich, nie sposób jednakże ich wszystkich wymienić. Dla osób chcących poznać szersze spektrum publikacji polecamy Spis autorów i artykułów Biuletynu Numizmatycznego z 2016 roku. Dla publikacji książkowych warto zajrzeć do bibliografii zawartych w książce Numizmatyka średniowieczna S. Suchodolskiego, Ikonografii Monet Piastowskich W. Garbaczewskiego oraz Żydzi w administracji skarbowej polskich władców czasów rozbicia dzielnicowego D. Gorlińskiej.

Powyższe czynności pozwolą kolekcjonerom monet średniowiecza polskiego powiększyć horyzonty swej wiedzy ale i wspomogą ich w budowaniu świadomej kolekcji ze zrozumieniem, co faktycznie widzą na swoich monetach. A warto zaznaczyć, że nie jest to wcale oczywiste, a monety te stanowią bardzo interesujące źródło do wiedzy historycznej jeśli chodzi m.in. o ubiór i uzbrojenie oraz kanony przedstawień ikonograficznych.