WIATRAK – STUDIUM DO OBRAZU OLEJNEGO OPUSZCZONY WIATRAK, 1883
akwarela, papier naklejony na tekturę, 19 x 21,5 cm (w świetle passe-partout)
sygn. śr.d.: JS oraz napis ręką autora: Namalowany i wystawiany Wiatrak | 1883
Na odwrocie tektury odręczny napis ręką Feliksa Mangghi-Jasieńskiego: Wiatrak Stanisławskiego | Feliks Jasieński
Pochodzenie: dawniej w zbiorach Feliksa Mangghi Jasieńskiego (1861-1929).
Opuszczony wiatrak uznać można za dzieło zawierające credo artystyczne Stanisławskiego, deklarację zarówno interesującej go formy, jak i treści, którym pozostanie wierny do końca swych dni: to Ukraina, zwana przez Stanisława Witkiewicza ziemią marzeń, fascynować go będzie przez całe życie przestrzenią i światłem.
Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Jan Stanisławski i jego uczniowie, wyd. Kluszczyński, Kraków 2015, s. 9
Opuszczony wiatrak to najwcześniejszy ze znanych pejzaży Jana Stanisławskiego. Wiesław Juszczak pisał o nim: w lapidarnym skrócie pozwala nam poznać tę drogę, którą artysta z początku zamierzał iść, i którą rychło porzucił. Była to droga bliska malarstwu alegorycznemu (W. Juszczak, Jan Stanisławski, Wydawnictwo Ruch, Warszawa 1972, s. 78). Autor dalej wymienia kilka szkiców do tego obrazu – leżący na stepie szkielet krowy, bodiak oraz zrujnowany wiatrak. Dwa pierwsze dzieła znajdują się obecnie w kolekcjach muzealnych.
Oferowana akwarela natomiast pochodzi ze zbiorów Feliksa Mangghi-Jasieńskiego, jednego z najsłynniejszych, a zarazem najbardziej zasłużonych polskich kolekcjonerów. Swoją liczącą ponad 15 000 eksponatów kolekcję, w której znajdował się, m.in. Szał Podkowińskiego, a także arcydzieła tak wybitnych twórców jak Malczewski, Wyczółkowski czy Wyspiański – przekazał Muzeum Narodowemu w Krakowie.
Obraz wystawiany:
– Legendarna Młoda Polska. Malarstwo przełomu XIX i XX wieku z kolekcji rodzinnej, opr. Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Elżbieta Charazińska, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 4 XI 2016 – 19 II 2017, kat. 54, il.
Jan Stanisławski (Olszana na Ukrainie 1860 - Kraków 1907) – wybitny malarz pejzażysta, grafik, pedagog – był jedną z najbarwniejszych postaci krakowskiego środowiska artystycznego epoki Młodej Polski.
Początkowo w Warszawie i Petersburgu studiował matematykę, później malarstwo u Wojciecha Gersona w Warszawie, Władysława Łuszczkiewicza w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, a w latach 1885-1888 u Carolusa Durana w Paryżu. Wiele podróżował po Europie – wyjeżdżał do Francji, Włoch, Hiszpanii, Szwajcarii, Niemiec, Austrii, Czech, wielokrotnie jeździł na Ukrainę.
W 1895 był w Berlinie, gdzie współpracował z W. Kossakiem i J. Fałatem przy malowaniu panoramy Berezyna. W 1897 został profesorem malarstwa krajobrazowego krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, twórcą tzw. krakowskiej szkoły pejzażu. Wykształcił blisko 60 uczniów, m.in. S. Kamockiego, H. Szczyglińskiego, S. Filipkiewicza, I. Trusza czy S. Gałka. Był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka (1897), członkiem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana (1901). Uczestniczył w wielu wystawach.
Początkowo malował realistyczne pejzaże oparte na przygotowawczych studiach z natury (liczne zachowane szkicowniki). Późniejsza fascynacja impresjonizmem spowodowała eksperymenty ze światłem w pejzażu i coraz większą dążność do syntezy form barwnych. Podczas swych podróży tworzył setki, najczęściej miniaturowych pejzaży malowanych bezpośrednio w plenerze.
Zajmował się grafiką, ilustracją, projektował plakaty i dekoracje teatralne.
