Stanisław Ignacy Witkiewicz, PORTRET JANINY TUROWSKIEJ, IV 1930

65,1 x 50,0cm - pastel, papier naklejony na tekturę pastel na papierze liliowym naklejonym na tekturę

sygn. u dołu po lewej ukosem: Witkacy T (C + Co) 1930 | IV

Na odwrocie nalepka aukcyjna Agra-Art z 2018 roku.

 

Witkacy poznał Janinę Turowską (1910-1944), zwaną Inką, pod koniec roku 1928. Mieszkała ona w Zakopanem już od 1922 razem z matką Janiną, pielęgniarką w Sanatorium Czerwonego Krzyża i starszą siostrą – Felicją. Obie panny były zagrożone gruźlicą, na którą zresztą zmarł ich ojciec, Feliks (1919). Artysta początkowo adorował starszą z sióstr, wkrótce jednak jego wybranką została młodsza, która przejawiała zdolności aktorskie i uczyła się tańca w szkole baletowej Rity Sacchetto. Witkacy, zauroczony urodą i wdziękiem młodziutkiej Inki, myślał nawet o rozwodzie z żoną, by ją poślubić. Jednak dziewczyna ostatecznie wybrała zaprzyjaźnionego z artystą filozofa Jana Leszczyńskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, z którym wzięła ślub 20 III 1933. Spowodowało to zerwanie stosunków towarzyskich Witkacego z obojgiem na ponad cztery lata. Przedtem artysta spędzał z Inką dużo czasu i wykonał blisko 50 jej portretów – zarówno realistycznych, oddających hołd jej urodzie, jak i w różnym stopniu zdeformowanych.

Kwiecień 1930 roku był okresem niezwykle intensywnych eksperymentów Witkacego z użyciem narkotyków, a ponad 50 portretów różnych osób wykonanych w tym jednym miesiącu należy do najbardziej ekspresyjnych w jego twórczości. Zalicza się do nich też osiem wizerunków Inki Turowskiej. Omawiany portret jest jednym z nich.

 

Zgodnie z adnotacją przy sygnaturze portret ten zakwalifikował artysta do kategorii C, a malował go pod wpływem kokainy (skrót „Co“). Według Regulaminu Firmy Portretowej, portrety tego typu zakładały „subiektywną charakterystykę modela“ oraz „spotęgowania tak formalne, jak i psychologiczne“. Rzeczywiście – twarz modelki została przekształcona, choć jej rysy pozostały rozpoznawalne – niebieskie oczy, czerwone usta oraz krótka fryzura z przedziałkiem pośrodku znane są z innych jej portretów i fotografii. Szkicowe wykonanie i ciekawa kompozycja – przedstawienie samej głowy w tzw. ciasnym kadrze, tj. bez jej górnej części oraz lewej strony, podnosi ekspresję wizerunku i stwarza wrażenie, jakby modelka spoglądała na widza zza okiennej ramy. Lekki wyraz dezaprobaty malujący się na jej twarzy sugeruje, że jest niezbyt zadowolona z tego, co właśnie widzi. Być może – nie podobał się jej stan artysty po zażyciu narkotyku i nie chciała być portretowana w tej sytuacji?

 

Portret jest więc nie tylko interesującym dziełem Witkacego i efektownym wizerunkiem bliskiej mu kobiety, lecz także zapisem życia artysty w okresie, kiedy bardzo intensywnie tworzył.

 

wg ekspertyzy dr Anny Żakiewicz

Stanisław Ignacy Witkiewicz (Warszawa 1885 - Jeziory na Wołyniu 1939) uczył się w domu pod kierunkiem ojca, Stanisława Witkiewicza. W 1903 zdał maturę we Lwowie. W 1904 zaczął podróżować, m.in. do Wiednia, Włoch, Monachium, Paryża, Londynu. W latach 1904-1910 odbywał studia w ASP w Krakowie u prof. Józefa Mehoffera, przerywane okresami nauki u Władysława Ślewińskiego. W 1914 wyjechał z ekspedycją Bronisława Malinowskiego do Australii, stamtąd zaś wprost do Petersburga, gdzie po wybuchu I wojny światowej zaciągnął się do wojska rosyjskiego. W Rosji był świadkiem rewolucji bolszewickiej. 

Po powrocie do kraju w 1918 został członkiem grupy „Formiści", z którą wystawiał w latach 1918-1922. W malarstwie tego okresu był najbliższy wcielenia w życie własnej teorii Czystej Formy, sformułowanej w czasie wojny (stosowała się ona również do dramatu). Obok Leona Chwistka był głównym teoretykiem ugrupowania. Po 1924 działał jako jednoosobowa „Firma Portretowa S. I. Witkiewicz’’ wykonująca portrety na zamówienie. Jednocześnie kontynuował twórczość literacką (dramaty, powieści) i filozoficzną, przede wszystkim zaś uprawiał spajającą wszystkie formy jego aktywności, docenioną dopiero u schyłku XX wieku „sztukę życia’’. Popełnił samobójstwo na początku II wojny światowej, nazajutrz po agresji sowieckiej na Polskę.