Jan Stanisławski, DNIEPR, 1903

23,8 x 30,8cm - olej, tektura sygn. l.d.: JAN STANISŁAWSKI

Na odwrocie l.g. numer (różową kredką): 224 [w kółku]; obok (niebieską kredką): Dr Loew;

l.d., przeciwnie do kompozycji (ołówkiem): 3803; ponadto u dołu nalepka zakładu ramiarskiego M. Tramier.

 

Do obrazu dołączona jest ekspertyza dr Stefanii Krzysztofowicz-Kozakowskiej z maja 2023 r.

 

Około 1900 roku w oeuvre malarza nasiliła się skłonność do syntetyzowania pejzażu i ważnym tematem stały się wówczas widoki Dniepru. Artysta wielokrotnie wracał do Kijowa, w którym odwiedzał mieszkającą tam matkę i przy okazji z identycznego punktu malował niemal impresjonistyczną serię naddnieprzańskich pejzaży. Dniepr fascynował Jana Stanisławskiego. Powracał do niego wielokrotnie, aby obserwować jego brzegi, meandry i limany o różnych porach dnia i roku, przy pogodzie pochmurnej i słonecznej; impresjonistycznie wręcz rejestrując w kolejnych kompozycjach zmiany zachodzące w barwach rzeki czy w grze światła na tafli wody. Raz Dniepr był szafirową wstęgą wijącą się na tle łach piasków, innym razem przybierał kolor ugru, fioletu czy brązu odzwierciedlającego grozę rzeki. Powstała w ten sposób seria niewielkich pejzaży – „pieśni o naturze“, w których pierwszoplanowa rola przypadła wijącej się rzece i jej barwie, zdominowanej przez głębokie szafiry, fiolety, ugry, błękity nieba kontrastujące z bielą łach piasku i łagodnie harmonizujące z zieleniami, fioletami czy ugrami przybrzeżnych, wyschniętych łąk. W naddnieprzańskich widokach – studiach współgrających ze sobą wody, światła i powietrza, początkowo realistycznych, z czasem coraz bardziej syntetycznych – jak pisał Zenon Przesmycki – coraz więcej migotało nieuchwytnych, zaświatowych – rzec by, metafizycznych pierwiastków i akcentów; śmiałe stylizacje linii i transpozycje barw sięgały niekiedy aż do czysto rytmicznych esencji natury, aż do tajemniczo symbolowanych (!) znaczeń. Nie bez znaczenia w symbolicznym odczytywaniu tych kompozycji jest również sam Dniepr, mający swoje miejsce zarówno w polskiej historii, jak i literaturze.

Główna seria przedstawień Dniepru powstała około 1903 roku. Należy do niej prezentowana kompozycja. Większość malowana była z tego samego miejsca. Identyczne widoki można odnaleźć np. na pracach ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie: Dniepr niebieski (patrz obok) z około 1904 roku (z kolekcji Feliksa Mangghi Jasińskiego), Dniepr szafirowy, z około 1904 roku. Najbliższy naszemu pejzażowi jest Dniepr (Limany Dniepru o świcie), 1903 (patrz obok).

Za ekspertyzą dr Stefanii Krzysztofowicz-Kozakowskiej

Jan Stanisławski (Olszana na Ukrainie 1860 - Kraków 1907) – wybitny malarz pejzażysta, grafik, pedagog – był jedną z najbarwniejszych postaci krakowskiego środowiska artystycznego epoki Młodej Polski.
Początkowo w Warszawie i Petersburgu studiował matematykę, później malarstwo u Wojciecha Gersona w Warszawie, Władysława Łuszczkiewicza w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, a w latach 1885-1888 u Carolusa Durana w Paryżu. Wiele podróżował po Europie – wyjeżdżał do Francji, Włoch, Hiszpanii, Szwajcarii, Niemiec, Austrii, Czech, wielokrotnie jeździł na Ukrainę. W 1895 był w Berlinie, gdzie współpracował z W. Kossakiem i J. Fałatem przy malowaniu panoramy Berezyna. W 1897 został profesorem malarstwa krajobrazowego krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, twórcą tzw. krakowskiej szkoły pejzażu. Wykształcił blisko 60 uczniów, m.in. S. Kamockiego, H. Szczyglińskiego, S. Filipkiewicza, I. Trusza czy S. Gałka. Był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka (1897), członkiem Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana (1901). Uczestniczył w wielu wystawach.
Początkowo malował realistyczne pejzaże oparte na przygotowawczych studiach z natury (liczne zachowane szkicowniki). Późniejsza fascynacja impresjonizmem spowodowała eksperymenty ze światłem w pejzażu i coraz większą dążność do syntezy form barwnych. Podczas swych podróży tworzył setki, najczęściej miniaturowych pejzaży malowanych bezpośrednio w plenerze. Zajmował się grafiką, ilustracją, projektował plakaty i dekoracje teatralne.