Daniel CHODOWIECKI, WALKA RUDOLFA I Z OTTOKAREM II NA MORAWSKIM POLU W 1278 R., 1783

ILUSTRACJA DO DZIEŁA ANTONA KLEINA (1746-1810) poświęconego życiu i wizerunkom wielkich Niemców (Leben und Bildnisse Der Grossen Deutschen, von verschiden den Verfssern und Künstlern. Herausgegeben von Anton Klein, t. 1-3, Mannheim 1785-1805). Akwaforta, papier żeberkowy. Wym. 14,3 x 12 cm (+ 2cm, cała płyta 18 x 14,5 cm). Sygn. p.d. D. Chodowiecki del: &sculps: 1783. stan I/III (avant la lettre). Rycina ilustruje Kaiser Rudolfs Leben. Kaiser überwinted König Otokar in dem Treffenbei Wien den 26 August 1278. t. I. Przedstawia bitwę pomiędzy wojskami króla niemieckiego (późniejszego cesarza) Rudolfa I Habsburga a wojskami króla Czech Przemysła Ottokara II, która miała miejsce 26 sierpnia 1278 roku niedaleko Wiednia, na morawskim Polu (Marchfeld, znana lepiej jako bitwa pod Suchymi Krutami/Dürnkrut). Była jedną z największych batalii średniowiecznej Europy. Zakończyła się klęską wojsk Przemysła Ottokara II, śmiercią samego króla Czech, a dając Habsburgom prawa do Austrii, Karyntii i Styrii, stała się początkiem ich potęgi. Rycina avant la lettre. Na dolnym, wewnętrznym marginesie umieszczono dwie głowy męskie w lewym profilu o wyraźnie orientalizujących rysach, wykonane szkicowo w technice akwaforty, pełniące najpewniej funkcję tzw. remarki. Najprawdopodobniej jest to mało znana odmiana stanu I ryciny, w późniejszych stanach w tym miejscu umieszczono napis objaśniający. Engelmann 1857, s. 248, poz. 1479; Łomnicka-Żakowska 2010, s. 188-189, poz. 258.3; Zabuska 2015, s. 129, poz. 224. Prezentowany zbiór miedziorytów Chodowieckiego stanowi reprezentatywny wybór jego twórczości graficznej. Obok wczesnych druków książkowych takich jak ryciny z traktatu fizjonomicznego Lavatera (poz. 23) i portret teologa Tellera z przekrojowego kwartalnika literackiego (poz. 24) oraz ilustracji do dzieł historycznych, gros kolekcji stanowią motywy zaczerpnięte ze znanych powieści, dramatów i eposów publikowane w kalendarzach kieszonkowych. Chodowiecki ilustrował Szekspira (Henryk IV, poz. 28 i 29, Burza, poz. 37, Wesołe kumoszki z Windsoru, poz. 34), Schillera Intrygę i miłość (poz. 31), Lesange'a Idziego Blasa (poz. 28), Beaumarchais'go Wesele Figara (poz. 33), satyryczne uwspółcześnienie Eneidy Blumenauera (poz. 41, 42 i 43), bajki niemieckich autorów (poz. 44), popularne powieści tamtych czasów: Klaryssę Richardsona (poz. 32), Camillę i Cecylię Fanny Burneyd' Arblay (poz. 35 i 36) oraz Das Mädchenaus der Waldhüne Carla Langa (poz. 46), a także niezidentyfikowane francuskie teksty z Atalią Racine'a (poz. 25). Seria Cnót (poz. 39) oraz zbiorek rycin na różne tematy (poz. 26) są typowe dla produkcji kalendarzowej. Ilustracjami do dzieł historycznych są natomiast: poz. 27 ze sceną fatalnej dla Przemysła Otokara i rozstrzygającej dla habsburskiej przynależności Austrii bitwy na morawskim Polu z pracy A. Kleina prezentującej sylwetki wielkich Niemców, poz. 40 z epizodami z historii miast prusko-brandenburskich oraz poz. 45 ze scenami z historii powszechnej. Gratką dla kolekcjonerów i miłośników Chodowieckiego są umieszczone na marginesach niektórych rycin niewielkie rysuneczki niepowiązane treściowo z główną kompozycją i pełniące funkcję remarków, którymi artysta oznaczał odrębne stany płyt (poz.: 27, 44, 45, 46). Do szczególnie rzadkich i poszukiwanych sztychów należą pozycje 27 (rzadki wariant stanu I z figuralnymi remarkami Śmierci Ottokara), 37 (Burza) oraz 38 (szaleństwa mody, czyli wybór niedawnych przykładów szarlatanerii, demagogii i ciemnoty).

Pochodził z osiadłej w Gdańsku wielkopolskiej, protestanckiej rodziny szlacheckiej czerpiącej zyski z handlu korzennego i zbożowego, która amatorsko poświęcała czas sztuce. Rysunku uczył go początkowo niezbyt wprawny w nim ojciec, później malująca emalią siostra matki. Jako ośmiolatek narysował portret Stanisława Leszczyńskiego. Kształcił się na własną rękę, kopiując sztychy Watteau i Lancreta, malując miniatury na pergaminie na sprzedaż i szkicując scenki z natury. Po śmierci ojca przeniósł się na stałe do Berlina, gdzie pracował w sklepie wuja i za jego namową malował miniatury na medalionach i tabakierach dla zysku. Z czasem zdobył renomę jako miniaturzysta, zapisał się też do prywatnej akademii Rodego i cały czas dużo szkicował z natury. Pierwsze próby rytownicze datują się na koniec lat 50. XVIII w. Został nauczycielem malarstwa miniaturowego w berlińskiej akademii. Rozgłos zdobył Pożegnaniem Calasa z rodziną, najpierw odmalowanym olejno z uznanego za nieudany oryginału francuskiego, potem oryginalnie transponowanym w kwasoryt. Ilustracje do podręcznika Bezedowa ugruntowały jego sławę i dały początek strumieniowi zamówień na ilustracje książkowe, a zwłaszcza do szczególnie popularnych w tym czasie kalendarzy kieszonkowych. W roku 1773 odbył udokumentowaną dziennikiem i licznymi rysunkami podróż do Gdańska, gdzie był rozrywany i hołubiony. Zwiedził Drezno, Hamburg i Frankfurt n. Odrą. Po śmierci Rodego został rektorem berlińskiej Akademie der Kunste und Mechanischen Wissenschaften, w 1790 r. jej wicedyrektorem, a siedem lat później dyrektorem. Pozostawił po sobie imponujące oeuvre liczące ok. 4000 rysunków, 2000 rycin i 30 obrazów. Uważny obserwator realiów współczesnego mu życia, mimo trudności kompozycyjnych wynikłych z praktyki kopiowania małych wzorów, rozwinął u siebie umiejętność oddawania stanów psychicznych i cech osobowości. Propagował ideały oświeceniowe i cnoty mieszczańskie.