Wstęp

Publikacya niniejsza, która, po wydaniu ostatniego XXIII zeszytu, obejmie całość dziejów przedrozbiorowej Polski nie jest pierwszem dziełem tego rodzaju. Literatura historyczna polska posiada kilka prac artystycznych i literackich zarazem, gdzie mniej lub więcej udatne portrety królów polskich odpowiednim tekstem historycznym objaśnić usiłowano. W szystkie te dzieła jednak uważać dziś należy jako przestarzałe i nieodpowiadające ani wymaganiom sztuki ani rozwojowi obecnemu dziejopisarstwa polskiego. W iadom o bowiem każdemu, co się zajmuje chociażby przygodnie tylko sztuką i historyą naszą, że tak jedna jak i druga w ostatnich latach dwudziestu nadzwyczajne poczyniła postępy. Od czasu zaprowadzenia języka polskiego w galicyjskich szkołach średnich i uniwersytetach i. od chwili założenia Akademii Umiejętności w Krakowie zaczęła się skrzętna praca nad odszukiwaniem pomników dziejowych, umiejętnem wydawaniem źródeł historycznych i publikowaniem monografij, które całą przeszłość naszą w coraz wyraźniejszem przedstawiają świetle. 

Równocześnie z tym rozkwitem dziejopisarstwa święciła i sztuka polska coraz to świetniejsze tryumfy szczególniej od czasu, gdy mistrz Jan Matejko genialnemi dziełami swojemi rozsławił po całym świecie naszą historyczną szkołę malarską. 

Wobec tego znakomitego postępu w jednym iw drugim kierunku okazała się potrzeba nowych publikacyj, któreby tak malarstwo jak i dziejopisarstwo polskie godnie i należycie reprezentować mogły. 

Do odtworzenia obrazów ego postaci królów i książąt polskich nikt nie był bardziej powołanym nad mistrza Matejkę, który tak wskutek głębokich studyów swoich nad historyą polską i archeologicznemu zabytkami jako też wskutek genialnego prawdziwie pojmowania osobistości historycznych do niezrównanej niemal pod tym względem doszedł doskonałości. Uprzejma gotowość je go do podjęcia tak trudnego a zaszczytnego dzieła stała się podstawą niniejszej publikacyi. 

Opracowaniem tekstu zajął się najpierw prof. dr. Stanisław Smolka, a gdy choroba zmusiła go do zaniechania pracy, podjął się dalszego jej prowadzenia prof. dr. August Sokołowski. Zadanie obu autorów nie było łatwem: z jednej strony bowiem musieli oni o ile możności zużytkować ogrom ny, w ostatnich lat dziesiątku szczególniej nagromadzony materyał historyczny, z drugiej zaś byli ograniczeni szczupłością miejsca, które zaledwie na najogólniejszą charakterystykę panujących i na wzmiankę pobieżną doniosłych zdarzeń dziejowych pozwalała. Okoliczności te, krępując w wysokim stopniu autorów, stały się przyczyną nadzwyczajnej zwięzłości tekstu a miejscami może nawet kronikarskiego tylko przedstawienia rzeczy. Gdy jednak celem właściwym tej części dzieła nie było skreślenie całego obrazu dziejów polskich lecz dostarczenie niezbędnych dla czytelnika objaśnień i wskazówek, wydaje się przeto postępowanie autorów w tym względzie zupełnie usprawiedliwionem. Tekst, podany przez nas, będzie też dla czytelnika, z przedmiotem obznajomionego, przypomnieniem, dla nieznającego przeszłości narodu polskiego potrzebną wskazówką, czasami może nawet zachętą do dokładniejszych studyów w tym kierunku.