Wacław

Jedyny syn Przemyśla Otokara II., króla czeskiego, i Kunegundy ks. Halickiej, ur. 27. września 1271. Po śmierci ojca, r. 1278, przeszło nań dziedzictwo tronu czeskiego; r. 1287 objął rządy królestwa i pojął w małżeństwo Gutę, córkę Rudolfa Habsburskiego. 

Po śmierci bezdzietnej Henryka IV. W rocław skiego, w r. 1290, Wacław pokusił się o jego małopolskie dzierżawy. Henryk uznał się lennikiem Cesarstwa, zanim jeszcze był posiadł krakowską i sandomierską dzielnicę. Po jego zgonie Rudolf rozporządził wszystkiemi posiadłościami zmarłego lennika na rzecz swojego zięcia. Przywilej cesarski, wydany na Sejmie Rzeszy w Erfurcie, 26. września 1290 r., otwierał Wacławowi drogę do Polski. W Wrocławiu jednak, który był rzeczywiście lennem Cesarstwa, utrzymał się Henryk Lignicki; z Krakowa ustąpił Wacławowi Przemysław, usuwając się do wielkopolskiej dzielnicy. Zimą r. 1291 przybyły do ziemi krakowskiej czeskie wojska pod wodzą Arnolda, biskupa bamberskiego, i zajęły ją w imieniu Wacława. Sandomierską ziemię zagarnął równocześnie Władysław Łokietek, książę sieradzki, brat Leszka Czarnego, broniąc Czechom przystępu. Na niczem spełzła druga w ypraw a czeska, w jesieni 1291 r., wymierzona przeciwko Łokietkowi. W r. 1292 sam Wacław podążył do Polski, z posiłkami Ottona, margrabiego brandenburskiego, i śląskich książąt, którzy uznali się lennikami czeskiej korony. Oblężono Łokietka w zamku sieradzkim. 28. września 1292 r. zdobyto Sieradz, Łokietek dostał się do niewoli, musiał zrzec się wszelkich pretensyj do Małopolski a jako książę sieradzki złożył hołd Wacławowi. Po tern zwycięstwie Wacław powrócił do Pragi, panowanie jego nad Małopolską było utwierdzone, krakowską i sandomierską ziemią rządzili czescy starostowie. 

Dalej jednak sięgały widocznie zamiary Wacława. W r. 1295 zaprotestował uroczyście przeciw koronacyi Przemysława, w imię praw krakowskiej stolicy, której zwierzchnictwu miały wszystkie dzielnice polskie ulegać. Zanim przyszło do starcia, Przemysław zginął 8. lutego 1296 r. Spuściznę Przemysława objął Łokietek, Pomorze i Wielkopolska przeszły pod jego rządy, część tylko W ielkopolski, po lewym brzegu Odry i Warty, dostała się Henrykowi Głogowskiemu, którego Przemysław wyznaczył był następcą po sobie. Nowa walka była teraz nieunikniona. Głogowczyk wiązał się z Wacławem, Łokietek znalazł sprzymierzeńców w Bolesławie Mazowieckim i Andrzeju, królu węgierskim. W r. 1297 przyszło do wojny, w której Łokietek rozgromił Głogowczyka, a Bolesław Mazowiecki nękał załogi czeskie w Małopolsce. Zawarto pokój, w którym Łokietek zrzekł się wprawdzie powtórnie pretensyj do małopolskich dzierżaw Wacława, ale zawarował sobie niezależność, zerwał węzły lennego stosunku, któremi się skrępował przed pięciu laty. 

Poprzestał na tem Wacław; zaprzątnięty innemi sprawami, odkładał na później walną rozprawę z Łokietkiem, który z sieradzkiego książątka urósł na pana najznaczniejszej dzielnicy w Polsce. W lutym 1298 r. odbył się w Wiedniu zjazd trzech monarchów: w gościnie u Albrechta Habsburskiego spotkali się Wacław i Andrzej, król węgierski. Ścisły sojusz połączył zebranych książąt, Wacław syna swojego zaręczył z jedyną córką Andrzeja, dziedziczką węgierskiej korony. Ostrze tego sojuszu zwrócone było przeciw niemieckiemu królowi, Adolfowi Nassauskiemu; Albrecht Habsburski sięgał po niemiecką koronę, a Wacławowi za przyrzeczoną pomoc obiecywał zwolnienie królestwa czeskiego od zależności względem Cesarstwa. Owoce tego zjazdu rychło dojrzały, 2. lipca 1298 zginął Adolf Nassauski, Wacław mógł swobodnie zająć się sprawami polskimi, mając zarazem tę powieść, że Łokietek nie dozna już pomocy od króla węgierskiego. 

W sierpniu 1298 wojna zawrzała na nowo. Łokietek musiał złożyć przyrzeczenie, że na święta Bożego Narodzenia stawi się w Pradze, złoży hołd Wacławowi i przyjmie od niego w lenno Wielkopolskę, Kujawy, Sieradz i Łęczycę. Takim układem przeważna część ziem polskich przejść miała pod zwierzchnictwo czeskiego króla, którego wassalami byli już od lat kilku śląscy Piastowie; po za obrębem lennego zwierzchnictwa pozostałoby tylko samo Mazowsze. Ale Łokietek nie pojechał do Pragi, gotował się do oporu, gorączkowo szukał sprzymierzeńców. Tymczasem w własnych jego dzierżawach Wacław znalazł przyjaciół, część wielkopolskiego rycerstwa poczęła się od Łokietka odwracać, na czele czeskiego stronnictwa stanął kasztelan rudzki, Alexy. Wojna r. 1300 zadała stanowczy cios Łokietkowi, w sierpniu już cała Wielkopolska była w mocy Wacława, niebawem poddało mu się Pomorze. Łokietek wszystko stracił, za granicami Polski szukać musiał schronienia. Tryumfalny pochód Wacława zakonczył się koronacyą w katedre gnieźnieńskiej. Król czeski, złączywszy pod berłem swojem całą Polskę oprócz Mazowsza, koronował się królem polskim. Polska nie przeszła pod panowanie Czech, ale stanęła pod rządami czeskiej dynastyi obok Czech, jako osobne królestwo; taki był skutek koronacyi Przemysława, który wznawiając polskie królestwo, ustrzegł je od losu zawojowanej prowincyi. 

Jasno świeciła gwiazda czeskiej dynastyi. W rok po koronacyi Wacława na króla polskiego umarł Andrzej, ostatni król węgierski z rodu Arpadów; na tron węgierski zaproszono młodego Wacława, królewicza czeskiego. Dom czeski miał zapanować nad trzema królestwami, Polska miała być częścią składową wielkiej dynastycznej potęgi, opartej o Bałtyk i o Adriatyk, sięgającej od Bugu w głąb ziem Cesarstwa. Od dawna wzdychała Polska do połączenia rozbitych dzielnic, do odnowienia królestwa; ale królestwo, wskrzeszone obcą ręką, służące za narzędzie celom cudzoziemskiej dynastyi, ciążyło narodowi brzemieniem obcych rządów. Wobec rozpanoszenia niemczyzny w miastach polskich, w szeregach rodzinnego rycerstwa tem silniej zatętniły narodowe dążności, wstręt do obczyzny odzywał się coraz potężniej.

W r. 1304 na Podgórzu karpackiem pojawił się Łokietek, przy nim stanęła garstka krakowskiego rycerstwa. Wygnany Piast zrywał się zuchwale na potęgę czeskiego króla, ze zbójeckich kryjówek w jaskiniach i górskich wąwozach nękał czeskie załogi. Miał jednak sprzymierzeńców, dalekich ale potężnych. Papież Bonifacy VIII., pragnąc na tronie węgierskim osadzić dom Andegaweński, zajął wobec Wacława wrogie stanowisko; zabronił mu używać tytułu króla polskiego, urażony samowolną koronacyą gnieźnieńską, bez przyzwolenia Stolicy Apostolskiej. Zachwiała się przyjaźń między Wacławemi Albrechtem Habsburskim; Cesarz związał się z Papieżem przeciw królowi czeskiemu. Gdy Łokietek rozpoczynał z Czechami podjazdową walkę w ziemi krakowskiej, Albrecht z Karolem Robertem Andegaweńskim uderzali Czechy. Łokietkowi szczęście sprzyjało, ubiegł niebawem kilka zamków, Pełczyska, Lelów, Wiślicę. Tak przeszła zima, na wiosnę Wacław zachorował śmiertelnie, 21. czerwca 1305 zamknął powieki. Szesnastoletni Wacław III. objął rządy po ojcu. Ale na wieść o zgonie czeskiego króla na całym obszarze Polski wybuchło groźne powstanie, coraz liczniejsze grody poddawały się Łokietkowi, w maju 1306 Kraków był w jego mocy. Młody Wacław gotował się do walnej wyprawy, zebrał ogromne wojsko i w lipcu wyruszył przeciw Łokietkowi. Zanim jednak dotarł do granic Polski, w Ołomuńcu, 4. sierpnia 1306 r. zginął pod ciosem skrytobójczej ręki. Zmarł bezpotomnie, na nim wygasła narodowa czeska dynastya.