Jagiełło

Syn Olgierda, wielkiego księcia litewskiego, i Julianny, księżniczki twerskiej, koronowany królem polskim 4 marca 1386 r.

Wstępując na tron polski, Jagiełło poddał koronie polskiej wszystkie dzierzawy litewskiego państwa. Litwa właściwa przyjęła chrzest katolicki, w rozległych ziemiach ruskich, które Litwa opanowała za Olgierda i Giedymina, utrzymała się cerkiew ruska. Mnoga rzesza litewskich książąt, kt6rzy władali ruskiemi dzielnicami, złożyła hołd Jadwidze i Jagielle.

Chrzest Litwy był ciosem dla niemieckiego Zakonu. Póki w sąsiedztwie jego istniało państwo pogańskie, Zakon miał prawo bytu nad Bałtykiem, zgodnie z swym celem i przeznaczeniem. Odkąd pokonał i ujarzmił Pru­saków, walka z Litwą byłą jedynym celem krzyżackiego państwa. Zjednoczenie Litwy i Polski zagrażało bytowi Zakonu, od pierwszej zatem chwili zwróciły się wszystkie jego zabiegi ku rozbiciu unii. Krzyżacy skorzystali z waśni domowej między Jagiełłą a Witołdem, bratem jego stryjecznym, który przeszedł na stronę Zakonu. Wybuchła wojna (1390-1392), w ciągu której Witołd za drogą cenę pogodził się z Jagiełłą.  Musiał Jagiełło oddać mu rządy Litwy, zachowuje sobie zwierzchnictwo; zachwiało się  panowanie Polski nad litewskimi ziemiami.Witołdowi ciążyła zależność; w ciągu lat kilku ze  stolic dzielnicowych usunął litewskich książąt, którzy uznali się hotdownikami polskiej korony, sam zawładnął całym obszarem Olgierdowej monarchii. Zdawało się, że wszystkie zdobycze roku 1386 poszły na marne. Zażądano od Witołda trybutu, na znak zależności od Polski. Na to on odpowiedział zu­pełnem zerwaniem; w roku 1398 podał znów rękę Krzyżakom, a równocześnie zgromadził około siebie liczną rzeszę bojarów, którzy go obwobli królem Litwy i Rusi. Nim jednak sięgnął po koronę, pragnął wprzód dokonać wielkiego dzieła, któremby sobie na koronę zasłużył Od półtora stulecia nad całym Wschodem Europy ciężyła niepokonana potęga hordy tatarskiej, z nią dzieliła się Litwa panowaniem nad Rusią. Witołd zerwał się do sta­nowczego boju z Tatatarami; zgnieść ich na miazgę, zetrzeć ciemiężycieli Rusi, wrogów chrześcijaństwa, to był cel, który Witołd wytknął sobie w r. 1399. Dopiąwszy celu, miał stanąć wobec świata jako chrześcijański pan Wschodu Europy, pogromca Tatarów miał prawo uwierzyć dzieło koronę Litwy i Rusi. Ale z placu bitwy nad Worsklą powrócił Witołd pokonany sromotnie. Klęska to była tem dotkliwsza, im śmielsze zamysły wiodły Witołda na pole walki. Szybko też zwrócił się z niebezpiecznej drogi; szukał porozumienia z Jagiełłą i z Polakami; r. 1401 stanęła unia, uznano, jak w roku 1386 zależność Litwy od korony, pozostawiono tylko Witołda na stanowisku wielkiego księcia do końca życia.

Szczególny, wyjątkowy stosunek widzę odtąd Jagiełłę z Witoldem Jak ich ojcowie, Olgierd i Kiejstut, przez długie lata rządzili wspólnie państwem litewskiem, tak w drugiem pokoleniu powtarza się to zjawisko wspólnych rządów Jagiełły i Witołda nad Polską i nad Litwą. Witołd rządzi Litwą tylko w imieniu Jagiełły, lecz i na polskie sprawy wywiera wpływ przeważny. Szczęśliwie uzupełniają się właściwości ich charakterów: bystrość umysłu Wi­tolda, rzutkość jego, śmiałość i energia znajdują hamulce w pozornej ospałości, ociężałości Jagiełły, pod które słońce kryły się; niepospolite zalety, cierpliwość, przebiegłość i trzeźwość sądu. Zręczności nie brał do obu, zręczności, której było potrzeba wiele w stosunkach z polskimi panami; ich stanowisko, już za Ludwika wzmocnione, wzrosło w wielką potęgę; wobec Jagiełły, ich łaską na tronie osadzonego; bez nich, a tern bardziej przeciwko nim król  niczego nie mógł dokonać.

Jeśli wszyscy szli zgodnie, Jagiełło, Witold i polscy panowie, tam uma Polski z Litwą stawała się; siłą niepokonaną. Tak było w r. 1410, w «wielkiej wojnie» z Krzyżakami. Zakon tam wszystkie siły wytyczył, rzucone już było hasło rozbioru Polski między sąsiadów, dzień 15 Lipca miał rozstrzygnąć, czy Polska runie czy też państwo krzyżackie. Skończył się; dzień ten zupełnym pogromem Niemców, Zakon upadł na polach Grunwaldu. Zwycięzcy pozwolili mu podnieść się; z upadku. Było w tem coś więcej, niźli sama niedbałość. Ani Witold ani Jagiełło nie pragnęli Zakonu zniszczyć do szczętu, nie pożądali dla Polski wybrzeża bałtyckiego, bo lękali się jej przewagi nad Litwą. Jeszcze Polska potrzebowała Litwy przeciw Krzyżakom, nie dalej jak w roku 1414, i w pięć lat potem, i znów w roku 1422, i jeszcze w dziesięć lat później obaj władcy, Litwini z krwi i kości, rozumieli to dobrze, że Litwa na tem zyska, jeżeli Polska nie będzie wolną od wroga, który ją gniótł od północy. Ale już od dnia bitwy grunwaldzkiej zaród śmierci zalęgł się; w państwie krzyżackim; dni jego były policzone.

Bitwa pod Grunwaldem ocaliła byt Polski, Litwa odbiła cios zabójczy, który Zakon na nią  wymierzył Na­leżała jej się za to nagroda. W r. 1413 stanęła w Horodle nowa unia; szlachta polska przyjęła do spólności her­bowej rody litewskich bojarów; zmazano znamic; poddanshrn, kt6re na Litwie cic; żyło od r. 1386. Zatwierdzono wieczystosc związku, iżby się nie rozerwał po śmierci Witołda i Jagiełły. Do równości jednego nie dostawało: Polska była królestwem, Litwa księstwem tylko. W siedem lat po unii horodelskiej trzecie państwo cisnęło się; do tego związku, równie jak Polska, ozdobione królewskie godności W Czechach husytyzm rozniecił bure; religijną naród czeski powstał przeciw Zygmuntowi Luxemburskiemu i ofiarował koronę; Jagielle. Między Czechami a Niemcami wybuchła walka zawzięta; Czesi szukali ocalenia pod berłem pogromcy Zakonu Niemieckiego. Nastała chwila, kr6tka, przelotna, kiedy unia Czech z Polski i Litwy wydawała się; rzeczą dokonaną. Jagiełło odmówił wprawdzie przyjęcia korony, ale wskazał \Witolda, a Witold je  przyjął i posłał do Czech swego synowca, aby w jego imieniu objął namiestnicze rządy. W samym zawiązku jednak zerwała się; unia z Czechami. W Polsce powstał silny opór przeciw związkowi z Husytami, pod przewodem potężnego biskupa krakowskiego, Zbigniewa Oleśnickiego; w Czechach stanc;ly u stern skrajne żywioły, i na niczem spełzły nadzieje Jagiełły i Witolda, ze zdołają Czechów pogodzić z Kościołem.

I unia z Litwą przebyć miała jeszcze za panowania Jagiełły dwa ciężkie przesilenia. Witold u schyłku życia zapragnął króIewskiej korony. Na zjeździe monarchów w Łucku, r. 1429, ofiarował mu godność królewską Zygmunt Luxemburczyk, pragnąc wyzyskać to życzenie Witołda i między Polską a Litwą przepaść wykopać. Polscy panowie oparli się; stanowczo koronacyi, Witold zwi4zal sic; tern silniej z Zygmuntem i z Krzyżakami szukał porozumienia. Zachwiała się unia, lada chwila groził już wybuch wojny między Polską a Litwą wówczas Jagiełło aktem wielkiego poświęcenia gotów był zażegnać tę burzę: w porozumieniu z panami polskimi chciał sam Witoldowi ustąpić korony. Ale Witold odrzucił tę ofiarę. Nie o koronę same mu chodziło, nie pożądał jej czczego blasku, pragnął tylko Litwę, ojczyznę  swoją, widzieć jeszcze za życia wyniesioną do rzędu królestwie myślał zerwać z Polską, ale starał się; zdobyć Litwie w tym związku stanowisko równorzędne, na którego straży stać miał akt uroczysty jego koronacyi. Był nieugięty, przełamał wszystkie zapory, w jesieni roku 1430 sam Ja­giełło z pocztem polskich panów przybył do Trok na koronacyą Witołda. Nagła śmierć przecięła te zamysły; 27 Października Witold zakonczyl zycie. Namiestnicze rządy na Litwie objął z ramienia Jagiełły brat jego, Świdrygiełło. Zły to był wybór. Świdrygiełło zajął odrazu wrogą postawę wobec brata i polskiej korony. Na Litwie, pod rządami Witolda, obudziła się  silna dążność samoistności. Świdrygielle to nie starczyło; dawne sympatye wiodły go w inną  stronę, on opad się na ruskim żywiole, który w państwie litewskiem miał liczebną przewagę, a przycichł za Witoldowych rządów. Skorzystał z tego Jagiełło wespół z panami polskimi. Wróciło dobie porozumienie między Polską a Litwinami. Jagiełło powierzył rządy Litwy Zygmuntowi Kiejstutowiczowi, bratu Witołda. I stanęły przeciwko sobie: Litwa z Polską przy Jagielle i Zygmuncie, Ruś pod sztandurem Świdrygiełły, który związał się z wszystkimi wrogami Polski, z Krzyżakami i Cesarzem Zygmuntem. W ybuchła wojna, część Rusinów opuściła Świdrygiełłę w chwili rozstrzygającej, klęska jego zniewoliła Krzyżaków do zawarcia pokoju. Wr. 1433 przesilenie minęło, ruskie dzierżawy Litwy pozostały pod rządami Zygmunta, który w imieniu króla Jagiełły władał państwem litewskiem.

W rok potem, 31 Maja 1434 r., Jagiełło odumarł zjednoczone państwa. W późnym wieku doczekał się z czwartej żony dwóch synów. Starszy Władysław miał przyznane sobie dziedzictwo tronu polskiego, drogo okupione przywilejami z r. 1426 i 1430, nowemi zdobyczami potężnego możnowładztwa polskiego.