Wstęp

Na drugim zjeździe historyków polskich we Lwowie, p. Wittyg, w referacie „O potrzebach numizmatyki polskiej” uwydatnił niezbędność mo­nograficznego opracowania monet według panowań danych królów, albo według gatunków monet każdego panowania, np. orty, szóstaki, i t. d. Solidaryzując się w zupełności z referentem, postanowiliśmy opra­cować monograficznie miedź, bitą za panowania Stanisława Augusta. Po gruntownem wszakże zbadaniu przedmiotu, przyszliśmy do przekonania, że prawie niemożliwą jest rzeczą oddzielić historyę monet miedzianych od hi­storyi srebrnych i złotych, gdyż bicie jednych i drugich było w ścisłym związku wskutek wprowadzenia w r. 1765 nowego systemu monetarnego.

Postanowiliśmy więc zebrać jedynie typy monet miedzianych z odmianami, i podać dokładne ich podobizny wraz z opisem — i tym materyałem podzielić się z miłośnikami numizmatyki. O ile słyszeliśmy, pewien numizmatyk zamierza opracować w ten sam sposób monety Stanisława Augusta bite w srebrze i w złocie. Skoro ta praca wydaną zostanie, ła­twiej będzie, według naszego widzenia rzeczy, napisać ogólną historyografię, wypełniając tym sposobem ramy całości.

Zdejmując podobizny monet, korzystaliśmy ze wszystkich zbiorów, nie tylko numizmatyków warszawskich, lecz i mieszkających poza War­szawą, a za ich gotowość i pomoc niech nam wolno będzie złożyć w tem miejscu serdeczne podziękowanie. Zdaje się nam, że wszystkie znane po dziś dzień odmiany monet miedzianych, bitych za panowania Stanisława Augusta, znajdą się na naszych tablicach.

Na czele niniejszej pracy czytelnik znajdzie objaśnienia liter mincarskich również i skróceń, oznaczających nazwiska posiadaczy monet; podajemy te ostatnie w nawiasach przy opisie rzadszych okazów. Przedrukowali­śmy również tablicę, wykazującą ile corocznie (wiatach 1765—1795) wybijano monety miedzianej; ułożył ją Stanisław Pusch, ostatni dyrektor mennicy

warszawskiej. Liczby podane przez Puscha, uważamy za wiarygodne, po­nieważ, jako dyrektor mennicy, miał pod ręką wszystkie akta i dokumenta mennicze; zapewne więc na podstawie tych danych powyższy wykaz uło­żył. Tablicę Puschą przedrukowaliśmy z kwartalnika „Zapiski Numizma­tyczne” (Kraków, 1886. Rocznik III, M 9, str. 162 i 163), poprawiwszy błąd w zsumowaniu (zamiast rs. 1.017.499 kop. 35, powinno być rs. 1.018.399 kop. 35); od siebie zaś dodaliśmy tablicę, wykazującą ilość i ogólną sumę wybitej monety, tak z każdego roku, jako też przez cały czas panowania Stanisława Augusta.

Dla dogodności zbieraczów, przy opisie monet numery odmian typowych z każdego roku podajemy drukiem grubszym, resztę zaś — drukiem zwykłym, dla tego, że nie każdy ze zbieraczy zechce kompletować swój zbiór okazami drobnych odmian, w ten więc sposób będzie miał ułatwione oryentowanie się w niniejszym spisie.

Nie od rzeczy również będzie nadmienić, że przez cały ciąg panowania Stanisława Augusta stopa mennicza monety miedzianej była bez zmiany: z funta miedzi wagi kolońskiej bito 40 trojaków, albo 120 groszy, albo 240 półgroszków, albo też 360 szelągów.

Oprócz tego, chcemy podzielić się z czytelnikami spostrzeżeniem naszem, opartem na studyach nadsamemi monetami: że grosze oznaczone lite­rą G pochodzą z mennicy krakowskiej, ponieważ po zamknięciu jej w roku 1768 tej litery na monecie groszowej więcej nie spotykamy; również i tro­jaki popiersiowe z roku 1765 i 1766 pochodzą z tej samej mennicy. Zdaje się nam wątpliwem, ażeby mennica warszawska, za czasów administracyi Gartenberga-Sadogórskiego, biła monetę szelągową i półgroszową; wszyst­kie szelągi i półgroszki, bite przed rokiem 1769, pochodzą prawdopodobnie z mennicy krakowskiej.