Zbiór dokumentów

Pod dniem 27 lutego r. 1808 sąd Najjaśniejszego Fryderyka Augusta króla Saskiego księcia Warszawskiego Appelacyjny Departamentu Warszawskiego na zlecenie Ministra Sprawiedliwości w celu zdania raportu czy może Minister Skarbu z bezpieczeństwem wchodzić tak o budowle o Mennicę jako i o pozostałe statki menniczne, z kim może o to czynie umowę, i czy w assystencyi Sądu może tak być Skarb zapewniony, żeby kwestya od kredytów czyniona bydź nie mogła oświadczył:

Iż J. O. książę Józef Poniatowski Minister Wojny Sukcessor Stanisława Augusta, cum Beneficio legis et inventarii przyjął. Na podanie Sukcessora tego Beneficyalnego pod dniem 18 listopada 1799 r. uczynione, rozpoczętym został proces likwidacyjny i dekretem pod dniem 11 października 1805 r. zapadłym wszyscy nie zgłaszający się wierzyciele prekludowanemi zostali, tedy na mocy prawa prusskiego części I Tit IX § 449, Sukcessor benefieyalny mocen jest za zezwoleniem wierzycieli, lub za okazaniem zaspokojenia onychże dobrami do massy należącemi dysponować, a zatem w przypadku niniejszym Minister Skarbu z zupełnym bezpieczeństwem mógłby, gdyby tego potrzeba była Mennicę i pozostałe statki menniczne od J. O. księcia Józefa Poniatowskiego Ministra Wojny odkupić, nad to oświadczył iż in casu concreto nabywać mennicy na skarb podług stanu akt likwidacyjnych, potrzeby niema, a to dla następujących przyczyn:

Gdy proces likwidacyjny, rozpoczętym już został kamera bywsza, nomine fisci, przez Mandataryusza swego Wyczechowskiego, meldowała się do tegoż procesu pod dniem 3 stycznia 1804 r. żądając zapłacenia kanonu od placu na którym mennica stoi, rocznie po 350 # a to od dnia 31 maja 1796 r. przedstawiwszy kontrakt zawarty w dniu 3 lipca 1765 r. podług którego skarb królewski obowiązał się ówczasowemu dziedzicowi gruntu tego do biblioteki Załuskich należącego, Biskupowi Kijowskiemu Załuskiemu rocznie po 350 # kanonu opłacać. Dziedzic ten legował bibliotekę Załuskich ze wszystkiem i att. et pertinentiami podług dokumentu z dnia 18 września 1765 r. Zakonowi Jezuitów po zniesieniu których dobra zakonu tego podług konstytucyi 1775 r. na fundusz Komissyi Edukacyjnej przekazane zostały. Żądaniu temu względem zapłacenia kanonu, sprzeciwił się Contradictor massy Bestejner oświadczając iż kontrakt wzmiankowany w prawdzie w roku 1765 lecz tylko na lat 15 zawartym był, i to z zastrzeżeniem iż po upływie tych lat 15 właściciel placu lub jęgo Sukcessorowie, obowiązani są budowle na nim wystawione za cenę podług taksy przyjąć i że te 15 lat już upłynęły to Contradictor massy żądał iżby fiskus z żądaniem swem zapłacenia kanonu po 350 # usuniętym i przymuszonym został do odebrania placu swego wraz z budowlami na nim znajdującemi się to jest:

1. gmach długi murowany przy menażu gdzie kuźnia menniczna i ślusarnia etc. znajdują się.
2. stajnia dla koni do mennicy potrzebnych,
3. dom mieszkalny w tejże linii znajdujący się, dla osób do mennicy należących,
4. dom drugi mniejszy mieszkalny przy parkanie Maneży stojący i
5. szopa przy murze pałacu mennicznego.

Dekretem wyżej wzmiankowanym z dnia 11 października 1805 r. fiscus z żądanym zaległym kanonem po 350 # na rok odsądzonym został, nawzajem zaś fiscasowi moc odebrania tej posesyi zachowaną została.

Nota takowa została komunikowaną plenipotentowi Sukcesora beneficyalnego i ten pod dniem 24 listopada 1806 r. oświadczył, iż książę Poniatowski gotów jest żądaniom fisci zadość uczynić i plac z budowlami wspomnionemi fiskusowi oddać, wskutek czego skarb miał prawo do objęcia budowli mennicy za cenę z taksy wynikającą.

W dniu 8 marca 1808 r. zawarty został akt kupna i sprzedaży treści następującej: Ernst Sartarius de Schwanenfeld konsyljarz Tajny i Szambelan Dworu polskiego imieniem Józefa Księcia Poniatowskiego, Ministra Wojny, Sukcesora beneficyalnego Stanisława Augusta króla polskiego, jako generalny pełnomocnik z jednej strony jako sprzedający i Jan Węgliński, Minister Skarbu Księstwa Warszawskiego, upoważniony do zawarcia tego aktu reskryptem Najjaśniejszego pana z dnia 9 grudnia 1808 r. z drugiej strony jako kupujący na rzecz Skarbu Narodowego prawem wiecznej i nieodzownej własności pałac menniczny zwany w Warszawie przy ulicy Bielańskiej pod Nr. 607, na gruncie dziedzicznym stojący, do masy pozostałości Stanisława Augusta króla polskiego, należący, ze wszystkiemi oficynami, składami, wozowniami, stajniami i wszelkiem zabudowaniem tak jak go Książe Sukcessor beneficyalny posiadał i posiadać powinien tudzież z dziedzińcem drugim do Biblioteki Załuskich zwanej przytykającym czyli raczej z prawem do powierzchni jakie wyrok klasyfikacyjny w bywszej Regencyi Warszawskiej b. Rządu w kategoryi miedzy ówczasową kamerą a księciem Sukcessorem zapadły, i na dniu 16 grudnia 1805 r. ogłoszony massie pozostałości Królewskiej względem skarbu publicznego przyznał, to jest potrącając wartość powierzchni za przychody przez tęż massę pobierane, zgoła z tem wszystkiem co się w gruncie znajduje i do pałacu należy wszelkie prawo co do gruntu, jako i powierzchni i ruchomości na rzecz Skarbu Narodowego przenosząc, tak iżby tenże Skarb mocen był pałacem wspomnionym, przyległościami i przynależnościami onegoż jako swą zupełną własnością zarządzać.

Minister Skarbu przyrzeka w imieniu Skarbu Narodowego: iż tenże skarb zapłaci Józefowi Księciu Poniatowskiemu, zlewek prawa lub zlecenie prawomocne od niego mającemu za szacunek wyżej opisanego pałacu i sprzedanych wraz znim ruchomości summę ogólnie umówioną czerwonych złotych 14.000 rachując każdy dukat w monecie srebrnej grubej po złotych polskich 20, a to w dwóch terminach 6 tys. na Wielkanoc 1810 r. i pozostałe 8 tys. na Wielkanoc 1811 roku z prowizyą po 5 od sta.

Aktem rejentalnym z dnia 19 stycznia 1809 r. Józef Ks. Poniatowski przekazał przynależną mu sumę 14.000 # od Skarbu Narodowego za pałac menniczny, Onufremu Kickiemu, Koniuszemu Wielkiemu Koronnemu za zrzeczenie się przez Kickiego praw do massy po Stanisławie Auguście kr. polskim.

Mennica wyżej opisana czynną była za panowania Stanisława Augusta i z części placu jako własności Komissyi Edukacyjnej uskuteczniona była.

Gdy rząd prusski kraj ten zajął, ustała mennica, ustała więc opłata czynszu, a przy urządzeniu hipoteki, rząd pomieniony nieuważał domu i placu biblioteki Załuskich za swoją własność lecz ją za należący do sukcesorów Biskupa Załuskiego w księgach hipotecznych zapisał.

Za nastaniem Księstwa Warszawskiego, Mennica po 15 letniej przerwie czynności swoich wznowioną została, Kommissya Edukacyjna Księstwa Warszawskiego sądziła iż ma prawo dopominać się tegoż samego czynszu jaki był za czasów Rztej polskiej i do roku 1821 pokazywaną była suma czynszu na etacie jako zaległość i dopiero postanowieniem Księcia Namiestnika z dnia 20 marca i 23 października 1821 roku zaległość ta została mnożoną i nadal z etatu wykreśloną na zasadzie § 2 wyżej wzmiankowanego postanowienia; „Gdy Komissya Rządowa wyznań Religijnych i oświecenia publicznego wszystkie fundusze dla siebie z Kassy Jeneralnej pobiera, i niema jeszcze pewności czyją jest własnością biblioteka Załuskich zwana od której części placu Mennica posiada, przeto również czynsz rządowy z tego placu na etacie 1821 r. uchyla się i w przyszłości nie ma być na etatach uskuteczniony.

Wykaz sum pieniędzy i ilości sztuk czyli monet wybitych w mennicy Warszawskiej, pod stemplem Księstwa Warszawskiego od r. 1810 do r. 1815 (sporządzony według urzędowych dokumentów).

(w opracowaniu)

Monety wybite w mennicach w końcu roku, pozostawały zwykle w skarbcu; rachunki zaś podawane w spra­wozdaniach urzędowych wykazują tylko w którym roku, ile sztuk każdego gatunku m onety i na jaką sumę wypuszczono w obieg; dla tej to przyczyny widzimy w r. 1813 pozycyę, wykazującą wypuszczanie mo­nety groszowej, chociaż w tym roku groszowa moneta wybijaną nie była; są to więc ostatki mennicze z wybitych groszy jeszcze w roku 1812.

O MONETACH BITYCH W ZAMOŚCIU W 1813 ROKU

Wyjątki z dziennika utrzymywanego przez Generała dywizyi Hauke, Naczelnego Dowódcę twierdzy Zamość w czasie oblężenia takowej w roku 1813.

D. 3 Września. Generał dowódzca twierdzy, chcąc korzystać ze znajdującej się w Zamościu starej miedzi i sreber franciszkańskich złożonych w kollegijacie, postanowił bić z nich pieniądze. Pod - Inspektor Kontecki i Major placu Machnicki trudnią się pierwszy Mennicą do srebrnych, drugi do miedzianych.

Ze srebra będą wybite dwu-złotówki z napisem na jednej stronie: „Moneta w oblężeniu Zamościa", a z drugiej: „2 złote — 1813“, a w około „Boże dopomóż wiernym ojczyźnie" z miedzi, 6-groszówki z takimże napisem . Rozkaz do Pod -Prefekta Zarębskiego, Pod-Inspektora Konteckiego i Majora placu Machnickiego: Ze złożonych w Kollegijacie tutejszej sreber Kościelnych, należących do klasztoru XX Franciszkanów, W. Pod-Prefekt wybierze te, których robota ma najmniej wartości i oddać je raczy urzędownie panu Pod-lnspektorowi Konteckiemu, pod którego Dyrekcyą pieniądze mają być z nich wybite.

Z całej czynności powinien być zrobiony wywód słowny, w assystencyi Majora placu, Burmistrza i członka z Magistratu, niemniej X Kanonika przełożonego Kollegijaty, którego jeden egzemplarz zostanie w kollegijacie, drugi w Pod-Prefekturze, trzeci w Magistracie, czwarty u p. Pod-Inspektora Konteckiego, piąty u mnie, a szósty do biura placu oddany będzie.

D. 11 Września. Kommissyja wyznaczona przez Generała Dowódzcę twierdzy odebrała dziś ze składu Srebra franciszkańskie, ważące 159 funtów, 26 łutów wagi Wiedeńskiej, które oddała do Mennicy na bicie pieniędzy.

D. 15 Listopada. Z wziętych w rekwizycyą z kassy Magistralnej 1.330 sztuk 6-grajcarówek austryackich, wybite zostały w Mennicy garnizonowej tyleż sztuk 6-groszówek i do Kassy wojskowej złożone.

D. 22 Listopada. Z wziętych w rekwizycyę ze składu Sreber franciszkańskich ff. 159 łutów 26, wybita została Summa Złp. 15,660 i ta do kassy wojskowej złożona.

Rozkaz dzienny wydany przez Generała Dywizyi Hauke Naczel. Dowódzcę t. Z d. 23 Listopada 1813 r. Ze sreber pozostałych po XX. Franciszkanach na składzie w Kollegijacie tutejszych będących, wzięto w rekwizycyę funtów 159 łutów 26 wagi Wiedeńskiej, z tych za staraniem Pod-Inspektora Konteckiego i porucznika Inżynierów Hincza, wybite zostały pieniądze w dwu - złotówkach piętnaście tysięcy sześćset sześćdziesiąt złotych polskich N 15,660, po wybiciu tej summy pozostało jeszcze srebra funtów ośm, łutów 16, które się stopić nie dało, i p. Pod-Prefektowi Zarębskiemu dla zwrócenia go właścicielom Franciszkanom oddanem zostało.

Miedzi austryackiej wzięto z kassy Magistralnej w 6-grajcarówkach 1,330 sztuk, czyli złotych 266. Z tych, za staraniem kapitana Machnickiego, wybito 6-groszówek 1,330 sztuk, czyli złotych 266. — Obydwie te summy obracają się na zapłacenie Garnizonu, Urzędnikom cywilnym i jeńcom rossyjskim, pięcio-dniowego żołdu bez Massy, obecnym pod bronią, który niezwłocznie ma być wypłacony. — Stępie i machiny, w przytomności Pod-Prefekta Zarębskiego, Pod-Inspektora Konteckiego, Majora placu i Burmistrza mają być zniszczone, a wywód słowny z tej czynności, której egzemplarz jeden w Magistracie złożonym zostanie, sporządzonym będzie Imieniem Garnizonu; panu Pod-Inspektorowi Konteckiemu, Kapitanowi Machnickiemu, porucznikowi Hincz i podpułkownikowi Płonczyńskiemu, który się także do tego przykładał, za uczynioną w tej okoliczności usługę, podziękowanie oświadczam. Trudności doświadczone przy wystawianiu machin, są wiadome całemu Garnizonowi. Załatwienie onych czyni zaszczyt tym, którzy się do tego przykładali.

(Akta byłej Mennicy Warszawskiej „Zamojskich pieniędzy" II, Z. 5).