Zygmunt III, Waza

Syn Jana, króla szwedzkiego, z domu Wazów i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I, Starego, urodzony w zamku Gripsholm w Szwecyi dnia 20 czerwca 1556 r. Królem polskim i co. ks. literoskim obrany został pod Wolą dnia 19 sierpnia 1587 r., koronowany w Krakowie dnia 27 grudnia 1587 r. Królem szwedzkim został po śmierci ojca dnia 21 maja 1592 r., wyzuty z tronu szwedzkiego przez stryja Karola, księcia Sudermanii, w roku 1600. Zygmunt III umarł w Warszawie dnia 6 kwietnia 1632 r., żył lat 66, panował lat 45, pochowany w kościele katedralnym w Krakowie. 

Po zgonie Batorego przyszło na sejmie elekcyjnym do burzliwych scen. Oto jedna część szlachty, ze Zborowskim na czele, pragnęła mieć królem arcyksięcia austryackiego, Maksymiliana, gdy tymczasem Zamojski ze swojem stronnictwem popierali wybór Zygmunta, królewicza szwedzkiego, w którym po matce płynęła krew Jagiellonów. Klatka jego Katarzyna, była córką Zygmunta I, a siostrą Zygmunta Augusta. Królowa Anna również popierała obór swego siostrzeńca, a z nią większość narodu. 

Zaraz w początkach panowania przyszło do wojny domowej, bo Zborowscy podniecali szlachtę do oporu i Maksymilian nie chciał z Polski ustąpić. Uwijając się z wojskiem około Krakowa, kusił się również o zdobycie zamku Olsztyna, gdzie dowodził Kasper Karliński, który w różnych wojnach utraciwszy siedmiu synów, miał tylko najmłodszego, w blizkiej wiosce chowającego się u mamki. flustryacy porywają tedy mamkę z dzieckiem i pędząc je przed sobą, wdzierają się na mury, w myśli że Karliński na widok jedynego dziecka nie będzie strzelał. Załoga poznawszy, źe to syn dowódcy, strzelać nie chciała. Wtedy Karliński nie zważając na zgubę jedynego syna, chwyta za lont rozpalony i wymawiając te słowa: „Pierwej byłem Polakiem aniżeli ojcem", podpala działo. 

Po koronacyi wyruszył znowu Zamojski przeciw Maksymilianowi, który jeszcze nie chciał ustąpić. Idąc za nim trop w trop, dognał go pod Byczyną na Śląsku. Tu przyszło do krwawej bitwy, w której Zamojski pobił wojska przeciwnika i wziął go do niewoli. Maksymilian chcąc się uwolnić z więzienia, zrzekł się wszelkich pretensyi do korony polskiej. 

Panowanie Zygmunta III było nieomal jednem pasmem wojen. Odznaczyli się w nich Zamojski, Żółkiewski, Chodkiewicz, Chmielecki i inni. Po zgonie ojca swego, roku 1596, udał się Zygmunt do Szwecyi, gdzie to Sztokholmie koronowany został na krdla. Ponieważ Szwedzi byli lutrami, a Zygmunt starał się ich nawrócić na katolicyzm, przeto korzystając z tego Karol, stryj Zygmunta, tron szwedzki opanował. Zamiast spodziewanych korzyści wskutek połączenia Polski z Szwecyą, zaczęły się zacięte walki w Prusach i Inflantach. Polacy wprawdzie porazili Szwedów po kilkakroć, a mianowicie pod Kirchholmem roku 1605, mimo to Szwedzi niektóre miasta w Prusach i część Inflant zabrali. Z Turcyą przyszło do wojny, bo Polacy z Wołochami wojowali, pragnąc tę krainę utrzymać w zawisłości. Oprócz tego Turcy dążyli do podbicia całej Europy. Był to naród owemi czasy bardzo potężny i wojowniczy. Pragnęli oni wytępić chrześcijaństwo, aby zaprowadzić swoją wiarę mahometańską. Pod Cecorą r. 1620 Polacy ponieśli klęskę. Zginął tam Żółkiewski, natomiast r. 1621 Polacy nad Turkami odnieśli zwycięstwo, tak iż Turcy odstąpili i pokój z Polską zawarli. 

Najsmutniejszą była wojna domowa, niektórzy możni polscy Panowie z Zebrzydowskim na czele, rokosz czyli bunt przeciw królowi podnieśli, podając za przyczynę, źe król łamie ustawy. Przyszło do bitwy z rokoszanami pod Guzowem roku 1607, w którym buntownicy zostali pobici. 

Za panowania Zygmunta III świetne zwycięstwa roznosiły daleko sławę polskiego imienia. Zygmunt starał się także o flotę na morzu Bałtyckiem. Roku 1626 stoczyło bitwę 9 okrętów wojennych z flotą szwedzką, liczącą 11 okrętów. Polska flota odniosła zwycięstwo, zaś admirał szwedzki Hornschild zginął w tej walce. Sądy o Zygmuncie III są nader sprzeczne. Jedni sławią go wysoko, inni potępiają. Słuszność każe wyznać, że Zygmunt nie miał do Polski przywiązania, choć z matki był Polakiem.. Syna Władysława karał za to, że się ubierał po polsku, mimo to znaczna część historyków polskich staw ia Zygmunta III w korzystnem świetle. Jego to zasługa, że protestantyzm nie zakorzenił się w Polsce. Zygmunt III starał się ściśle połączyć Litwę z Polską. Zresztą trudno mu było dla bardzo ograniczonej władzy pracować z korzyścią dla kraju. Za jego panowania przeniesioną została stolica Polski do Warszawy, która leżała więcej w środku ziem polskich.