Zygmunt II, August

Zygmunta I, Starego i Bony Sforcy, księżniczki medyolańskiej. Urodził się w Krakowie dnia 1 sierpnia 1520 r., obrany królem polskim na sejmie w Piotrkowie dnia 18 grudnia 1530 r., koronowany w Krakowie dnia 20 lutego 1531 r. Zarząd Litwy otrzymał 1544 r., wstąpił na tron po ojcu dnia 1 kwietnia 1548 r. miał żony: pierwszą Elżbietę, córkę cesarza Ferdynanda I, drugą Barbarę, córkę Jerzego ks. Radziwiłła, kasztelana, a wdowę po Gasztoldzie, wojewodzie trockim i trzecią Katarzynę, siostrę pierwszej żony, wdowę po Franciszku Gonzago, księciu mantuańskim. Zygmunt II, August umarł bezpotomnie w Knyszynie na Podlasiu dnia 7 lipca 1572 roku, żył lat 52, panował lat 24, pochowany w kaplicy Jagiellońskiej ro kościele katedralnym w Krakowie. 

Ukoronowany za życia ojca, ożenił się z Elżbietą, arcyksięźniczką austryacką, a gdy po dwu latach umarła, pojął za żonę Barbarę Radziwiłłównę, wdowę po kasztelanie Gasztoldzie. Małźeństroo to za życia ojca zachował ro tajemnicy, bo wiedział, że Barbary, jako nie pochodzącej z rodu panującego, ojciec jego nie uznałby za prawowitą małżonkę i królowę. Po zgonie ojca zamienił nowy król publicznie, że Barbara Radziwiłłówna jest jego żoną. Gniewała się o to królowa Bona i możni polscy panowie, którzy ze wszech sił starali się, aby Zygmunt August porzucił Barbarę, a z jaką królewską córką się ożenił. Król jednak okazał się stanowczym, mówiąc: „Jakże możecie się po mnie spodziewać, abym dopełnił przysięgi wam złożonej, jeżeli mnie zachęcacie do złamania przysięgi małżeńskiej." Została tedy dobra Barbara ukoronowaną jako polska królowa, ale na nieszczęście zakończyła niedługo życie. Zygmunt August był po jej stracie nieutulonym ro żalu. Szukał pociechy w pracy i uszczęśliwianiu poddanych, jego pieczy pomierzonych. nagłą śmierć Barbary przypisywano królowej Bonie, posądzając ją, iż synową otruła. Rychło potem Bona znienawidzona przez naród a nawet przez własne dzieci, wyjechała z Polski, unosząc z sobą wielkie skarby, jakie zebrała ro czasie długoletniego panowania. Udała się do swojego księstwa Bari, leżącego w królestwie neapolitańskiem we Włoszech. Z zabranych skarbów nie miała jednak pożytku, gdyż pożyczyła je królowi hiszpańskiemu. W rok po wyjeździe z Polski umarła. Król i cały naród upominał się u króla hiszpańskiego o zwrot tych skarbów, tak zwanych „sum neapolitańskich", jednakże nadaremnie. 

Zygmunt August był jednym z najzasłużeńszych królów polskich, między innemi wielce przyczynił się do rozwoju i zamiłowania języka polskiego. On też pierwszy w prawodawstwie język polski zaprowadził i stale używał go na swoim dworze. Atoli najważniejszym wypadkiem za jego panowania było połączenie Polski z Litwą w Lublinie roku 1569, krótko zwane Unią Lubelską. Polacy już od dawna usiłowa i ściśle złączyć Polskę z Litwą, ale przeszkadzali temu możni panowie litewscy, obawiając się, aby nie podupadło ich znaczenie. Dopiero Zygmunt August, uprzątnąwszy wszystkie zasady, doprowadził do skutku zjednoczenie Polski z Litwą. Roku 1568 zwołał Zygmunt August sejm polski i litewski do miasta Lublina. Tutaj pierwszy raz Polacy z Litwinami radzili pospołu, a po długich obradach sprawę chwalebnie zakończyli. Polacy wszystko od Boga zaczynali i z Bogiem kończyli, to też owo połączenie dokonali w kościele księży Dominikanów w Lublinie, założonym przez Kazimierza Wielkiego, także już pracującego nad zjednoczeniem Polski i Citroy. Dla podziękowania Bogu za dozwolenie tak wielkiej łaski, odbywały się uroczyste nabożeństwa. następnie Polacy i Litwini ściskali się jak bracia, ciesząc się z dokonanego połączenia. 

Panowanie Zygmunta Augusta wogóle było dla Polski bardzo pomyślne. Ponieważ wojny za jego panowania rzadko tylko się toczyły, przeto wielce krzewiła się oświata, rozmagało rolnictwo, handel i przemysł. Szczególnie handel pięknie się rozwijał. Płynęły Wisłą statki ze zbożem do Gdańska, a stąd do krain dalekich. Z zamarza natomiast przychodziły towary zagraniczne. W celu zabezpieczenia handlu polskiego i utwierdzenia potęgi polskiej na morzu, utworzył Zygmunt August flotę polską (flota oznacza pewną liczbę okrętów), która pomyślnie na morzu wojowała. Zygmunt August, jak mógł starał się o naprawę państwa. W tym celu ustanowił sąd najwyższy, aby wymierzanie sprawiedliwości nie cierpiało zwłoki. Dla Litwy zebrał i udoskonalił prawa, których zbiór zwie się powszechnie Statutem Litewskim. Baczył król, aby nie było nadużyć, dlatego odbierał dobra królewskie tym, którzy je sobie nieprawnie przywłaszczyli. Ponieważ Polska nie miała wojska stałego, co było dla kraju szkodliwem, więc Zygmunt postanowił, aby czwarta część dochodów z dóbr królewskich szła na utrzymanie wojska stałego, które dlatego zwało się wojskiem kwarcianem. Jak w Prusach Krzyżacy, tak ro Inflantach usadowili się kawalerowie mieczowi, przyjąwszy naukę Lutra. Kraj ich pragnęli zagarnąć Szwedzi. Otóż mistrz kawalerów mieczowych poddał się dobrowolnie Polsce, oddając jej Inflanty, a sobie zatrzymał księstwo Kurlandzkie, z którego składał hołd królowi polskiemu. Rozpoczęła się o to wojna z carem Iwanem Groźnym. Polacy odnieśli wprawdzie kilka zwycięstw i zatrzymali Inflanty, Moskwa jednakże oderwała od Litwy Połock. Za Zygmunta Augusta wielu ze szlachty polskiej przyjęło naukę luterską lub kalwińską. Podczas gdy w innych krajach z powodów religijnych powstały krwawe wojny domowe, w Polsce panowała święta zgoda. Zygmunt August nie prześladował nikogo za wiarę. Dokonawszy wielu dzieł wielkich, począł zapadać na zdrowiu. Dla poratowania go wyjechał do Knyszyna na Podlasie, gdzie też umarł.