Zygmunt I, Stary

Syn piąty Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuskiej, córki cesarza Albrechta II. Urodził się to Kozienicach dnia 1 stycznia 1467 r. Księciem głogowskim i opawskim, oraz gubernatorem Śląska został r. 1499, wyniesiony na Wielkie Księstwo litewskie 20 października 1506 r., zaś królem polskim obrany dnia 8 grudnia 1506 r. na sejmie w Piotrkowie. Koronowany był co Krakowie dnia 25 stycznia 1507 r. Miał żony: pierwszą Barbarę, córkę Stefana Zapolyi, wojewody siedmiogrodzkiego i spiskiego, zaślubioną w r. 1512 (zmarłą w r. 1515 i ro kaplicy Jagiellońskiej w katedrze krakowskiej pochowaną). Z niej córki: Jadwigę, urodź. 1513 r., wydaną r. 1535 za Joachima II, elektora brandenburskiego, i Annę urodź. 1515 r., w młodym wieku zmarłą. Za drugą żonę miał Zygmunt Bonę Sforcę, córkę Jana Galeazza Sforzy, księcia Baru, urodź. 1491 r., zaślubioną w Krakowie w r. 1518 (zmarłą wr. 1557 w Barze w królestwie neapolitańskiem). Z niej otrzymał syna Zygmunta Augusta i córkę: Izabellę, ur. w r. 1519 r., wydaną w r. 1538 za Jana, króla węgierskiego; Zofię, ur. 1536 r., zaślubioną Henrykowi, księciu brunszwickiemu; Katarzynę, wydaną w r. 1562 w Wilnie za Jana Wazę, księcia finlandzkiego, który panował w Szwecyi pod imieniem Jana III, (matkę Zygmunta III, króla polskiego, zmarłą w Upsali r. 1583) i Annę, żonę Stefana Batorego. Zygmunt I umarł w Krakowie dnia 1 kwietnia 1548 r., żył lat 81, panował lat 42. Pochowany jest w kaplicy Jagiellońskiej w kościele katedralnym w Krakowie. 

Zaraz po objęciu rządów zajął się Zygmunt uporządkowaniem skarbu i dóbr królewskich mocno nadszarpanych przez Aleksandra. Początkowe lata jego panowania zajęły wojny z Moskwą. Zwycięzca z pod Kłecka, Michał Gliński, powziął bowiem myśl oderwania Litwy i Rusi od Polski, aby utworzyć z tych krain udzielne państwo pod własnem berłem. Te same zamiary żywił względem Polski wielki książę moskiewski, Wasyl. Połączywszy sie obaj z hospodarem mołdawskim Bohdanem i hanem Tatarów krymskich, wkroczyli na Litwę. Tymczasem z wojskiem polskiem nadciągnął ks. Konstanty Ostrogski, niegdyś jeniec cara Iwana i zadał wrogom srogą klęskę pod Orszą w r. 1508. Wasyl zawarł z Polską pokój, a Gliński osiedliwszy się w Moskwie wichrzył ciągle między Polską a Moskwą, czem Wasyl zniecierpliwiony, kazał Glińskiego osadzić co więzieniu i wyłupić mu oczy. 

O ile Zygmunt I miał powodzenie w walkach z nieprzyjaciółmi, o tyle nieszczęśliwym był w polityce. Kongres wiedeński, odbyty w r. 1515, pozbawił Jagiellonów panowania nad Czechami i Węgrami, ograniczając ich rządy na Polskę. Tak więc rezultaty zręcznej polityki Kazimierza Jagiellończyka poszły na marne. 

Nadto zakon krzyżacki, upokorzony i ograniczony w swych posiadłościach pokojem toruńskim, ciągle intrygował, wichrzył i spokoju Polsce nie dawał. Wielcy mistrzowie krzyżaccy, mimo że byli obowiązani pokojem toruńskiem do składania hołdu królom polskim, tego nie czynili. Podobnie też Albert brandenburski, siostrzeniec Zygmunta, wzbraniał się złożyć hołd królowi. Tedy Polacy postanowili go zmusić da tego siłą. Wojska polskie opanowały już posiadłości krzyżackie, gdy król Zygmunt, wskutek próśb swego siostrzeńca zgodził się na 4-letni rozejm. W tym czasie Albert wraz z całym zakonem przyjął wiarę luterską, wskutek czego Papież, cesarz i cały świat katolicki odwrócili się od niego. Równocześnie udał się Albert do króla polskiego, by mu pozwolił ziemie zakonne przemienić na dziedziczne. Zygmunt, obawiając się dalszych wichrzeń Alberta, pozwolił na tak zwaną sekularyzacyę Prus czyli posiadłości zakonu, wskutek czego Polska zrezygnowała z okazyi wcielenia tych posiadłości w skład Polski. Po załatwieniu tych formalności, Albert złożył hołd królowi polskiemu r. 1525, na rynku krakowskim. 

Walka z nieprzyjaciółmi Polski utrudniona była wielce, gdyż Polska nie miała wojska stałego. Pospolite ruszenia okazały się w odpieraniu nieprzyjaciół niedołężne, a częstokroć kompromitowały się niekarnością i pochopem do sejmikowania; na roty zacięźne brakowało nieraz pieniędzy. Król tedy kilka razy wnosił na sejmach utworzenie stałego wojska na wzór państw zachodnich, zawsze jednak spotykał się z oporem, gdyż szlachta podatków płacić nie chciała, nie małą troską królewską była też walka szlachty z duchowieństwem. Zaś szerzące się coraz więcej nauki reformacyjne, jakie z Niemiec poczęły zalatywać do Polski, walkę tę zaostrzały. To też groźne wyroki Zygmunta nie zdołały wstrzymać coraz więcej szerzącej się reformacyi. 

Pierwszą żonę Zygmunta, Barbarę, naród czcił i szanował, bo była to pani zacna i bogobojna, natomiast Bona, druga małżonka, była kobieta zła; to też intrygami i przekupstwem różniła króla z senatorami i szlachtą. Korzystając z wielkiego wpływu, jaki wywierała na króla, wtrącała się do rządów państw ai baczyła pilnie, aby z każdej spraw y wyciągnąć osobiste korzyści. W jednym tylko kierunku wpływ Bony wyszedł krajowi na pożytek. Oto wniosła ona do Polski gładkie obyczaje włoskie, sprowadzała z Włoch znakomitych budowniczych, rzeźbiarzy i muzyków. Przez sprowadzenie z Włoch jarzyn i owoców, wpłynęła na poprawę ogrodnictwa i sadownictwa. 

Schorzały i pochylony wiekiem, znękany życiem i trudami panowania, ostatnie chwile życia spędził Zygmunt w odosobnieniu i zapomnieniu. Zgasł w samą Wielkanoc roku 1548 w Krakowie, w 82-gim roku życia.