Leszek I, Biały

Syn Kazimierza Sprawiedliwego i Heleny, księżniczki ruskiej, ur. około 1187 roku, wstąpił na księstwo dziedziczne po ojcu w roku 1194. miał żonę Grzymisławę, córkę Ingwara, księcia łuckiego, poślubioną to r. 1207 (zmarłą 1238 r.), z niej syna Bolesława V Wstydliwego i córkę Salomeę, urodzoną co r. 1216, poślubioną to r. 1219 Kolomanowi, królowi halickiemu. Leszek Biały zabity w Gąsawie dnia 13 listopada 1226 r. zdradą Światopełka i Odonicza, żył lat 40, panował sam lat 26, pochowany na Wawelu w Krakowie. 

W krótkim czasie po śmierci Kazimierza II Sprawiedliwego, Mikołaj wojewoda, który wodził rej w całem Krakowskiem i z Pełką razem rządził, posłał do Sandomierza do Leszka Białego od jasnych włosów tak nazwanego, aby przyjechał objąć królestwo. Za warunek jednak stawiono, źe Leszek oddali od siebie swego najlepszego przyjaciela Goworka, już staruszka, który go wychował, wyuczył robić bronią, jeździć na koniu, być sprawiedliwym i miłować Boga. Goworek, skoro to usłyszał, zaraz Leszka pożegnał i chciał jechać gdzie w świat, aby nie być przeszkodą Panu swemu do osiągnięcia korony. Ale Leszek rozpłakał się i rzekł do tych, co po niego przyjechali: wracajcie z Bogiem; niech Krakowianie szukają sobie innego księcia. Nie mogę bowiem wiele ufać ludziom, co mi chcą wydrzeć mego najlepszego przyjaciela. Otóż piękny przykład cnoty! Leszek pogardził koroną, przenosząc nad nią przyjaciela. 

Siedząc tedy na swoim Sandomierzu, dużo miał utrapienia z Rusinami z Halicza, którzy napadali ziemię jego pod dowództwem księcia Romana, osadzonego przez Kazimierza, ojca Leszków, na tronie w Haliczu. Teraz niewdzięcznik ten podnosił broń na syna swego dobrodzieja. Roman szeroko spustoszył kraj, między innemi zagarnął ziemię Lubelską, ale usłyszawszy, źe Polacy nań się zbierają, przeprawił się przez Wisłę pod Zawichostem i stoczył bitwę, w której choć naszych była tylko garstka, zaś Rusi kilka razy tyle, przecież zwycięstwo było przy Leszku a Roman w ucieczce zabity został. Ciało jego wykupili Rusini za tysiąc funtów srebra. 

Świetne to zwycięstwo Ceszkowe gruchnęło po całej Polsce; więc znowu go wezwano na tron. 

Leszek objąwszy rządy, zaraz ruszył na uspokojenie Pomorzan i ustanowił nad nimi swego namiestnika Światopełka. Tenże jednak za łaskę płaci zdrada, a wpadłszy z Pomorzanami do Gąsawy, morduje i kaleczy z nimi wszystkich, kto się nawinie. Leszek był właśnie to kąpieli, gdy rozruch usłyszał; wskoczył tedy na konia i zaczął uciekać, ale go Pomorzanie dognali i zabili blizko wsi Marcinkowa. 

Leszek miał jeszcze brata Konrada; temu dał ro dziedzinę Mazowsze i Kujawy. Źe zaś prowincye te czyli ziemie graniczyły z Prusakami, narodem dzikim i wojennym, więc były wystawione na ciągłe napaści i grabieże. Konrad, nie widząc na nich sposobu, gdyż sam był lichym wojownikiem, wezwał na pomoc Krzyżaków i dał im ziemię Chełmińską, aby go od pogan bronili. 

Trzeba tu wytłumaczyć, co to byli za jedni ci Krzyżacy. Wiemy z Historyi świętej, źe Zbawiciel nasz ukrzyżowany i pochowany został w Jerozolimie. Do jego grobu chodzili pielgrzymi z całego świata, modląc się o różne łaski i żebrząc odpuszczenia grzechotu, file od niejakiego czasu, gdy flraboroie opanowali Jerozolimę, bardzo trudno było odprawiać tę podróż, bo ci niewierni często zabijali chrześcijan, pielgrzymujących do Grobu św. Królowie europejscy, jak francuski, angielski, niemiecki, ujęli się za pielgrzymami i ogłosili wojnę święta, czyli krzyżową, aby grób Chrystusów odebrać z rąk niewiernych. W tym celu potworzyły się zakony, które po skończeniu wojen wróciły do Europy i jedne osiadły we Francyi, drugie ro niemczech. Konrad wezwał jeden taki zakon zwany Braćmi Szpitalnymi albo Krzyżakami, aby mu pomógł wojować przeciw niewiernym Prusakom. Byli to rycerze ćwiczeni ro wojennem rzemiośle, przybrani w żelazne zbroje, na której nosili biały płaszcz z czarnym krzyżem. Żon nie mieli, żyli jak mnichy, modląc się i bijąc. Ostrzegano Konrada, aby tych roilkóro nie ropuszczał do owczarni; ale on się uparł na swojem i Polska potem ciężko za ten błąd odpokutować musiała.