Józef Brandt (1841 Szczebrzeszyn – 1915 Radom), Wyjazd młodego Paska na wojnę, 1856 r.

akwarela, papier; 40 x 52 cm (w świetle zaoblonej na narożach oprawy);
sygn., dat. i opisany p. d.: Oryginalnie / narysował / Józef Brandt / 1856
Pochodzenie:
– kolekcja Stanisława Lessla
– kolekcja prywatna, Niemcy
– kolekcja prywatna, Polska,

Wystawiany:
– „Józef Brandt 1841–1915", Muzeum Narodowe w Warszawie, 22 czerwca – 30 września 2018 r.

Reprodukowany i opisywany:
– „Józef Brandt 1841–1915” [katalog wystawy monograficznej, pod red. naukową Ewy Micke-Broniarek], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2018, T. 1, s.46 oraz T. 3, kat. poz. II.1, s. 8, il. barwna,
– Bogdan Zakrzewski, „Sienkiewicz i Brandt”, Poznań 1947 r., s. 158.

Prezentowana akwarela „Wyjazd młodego Paska na wojnę, przed którą odbiera błogosławieństwo ojcowskie” z 1856 r. to najwcześniejsza znana praca Józefa Brandta. Artysta namalował ją w wieku 15 lat i podarował swojemu wujowi i opiekunowi Stanisławowi Lesselowi. W październiku tego roku Brandt pisał w liście do matki, że to praca „pierwsza na taką skalę”. (List Brandta do matki Krystyny Brandt z 1 października 1856, archiwum rodziny Daszewskich, odpisy listów Józefa Brandta z lat 1849 – 1863, maszynopis, Warszawa, k. 13) Pierwsze doświadczenia artystyczne Józefa Brandta brały swój początek w utworach literackich. W 1856 roku nastoletni malarz pobierał już prywatne lekcje rysunku w Warszawie, m.in. u Juliusza Kossaka i to on mógł skierować zainteresowania Brandta ku tekstom literackim. „Podobnie jak inni polscy malarze jego pokolenia czerpał on bezpośrednią inspirację z romantycznej i współczesnej mu literatury, umieszczającej swoich bohaterów w realiach dawnej Rzeczypospolitej, oraz z XVII-wiecznych pamiętników. Ilustracje według poezji i prozy artysta wykonywał w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych XIX wieku, posługując się technikami akwareli i rysunku piórem.”. (A. Bagińska, Od studium z natury do szkicu z pamięci. [w:] Józef Brandt, 1841–1915, tom 1, s.45, Warszawa 2018). Agnieszka Bagińska odnotowuje, że inspiracją do powstania tej sceny mogły być m.in. Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska. „W tekście literackim nie występuje jednak scena, w której ojciec Paska błogosławi go przed wyjazdem na wojnę duńsko – szwedzką w 1658 roku. Błogosławieństwo takie młody szlachcic otrzymał listownie.” Co prawda anatomia postaci i stosunki przestrzeni zostały tu oddane w sposób dosyć intuicyjny, jednak pracę charakteryzuje spójna dynamiczna kompozycja i zróżnicowana kolorystyka. Przypuszczalnie młody malarz korzystał w tym przypadku z inspiracji ikonograficznych. Być może wzorem dla akwareli była litografia rysunku Antoniego Zaleskiego Powrót Paska do domu rodzicielskiego po wyprawie duńskiej (1850–1851). Odnosi się ona do fragmentu opisującego wydarzenie z 1660 roku: „(…) pojechałem do rodziców prosto z Łowicza, trzy mile za Rawę, do Bielin, gdzie stanąłem zdrowo i w fortunie pewnie dobrej. Witali mnie rodzice z tak niezmiernym płaczem, że do godziny utulić się nie mogli.” (Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, oprac. Roman Pollak, Warszawa 1987, s.44.) Być może praca Brandta ilustruje te same wersy utworu, lecz została przez niego inaczej zatytułowana. Jest też prawdopodobne, że malarz, odchodząc od treści Pamiętników, świadomie przedstawił nieopisaną w nich scenę. „Pomiędzy dziełami Zaleskiego i Brandta – mimo licznych podobieństw w kompozycji – występują różnice dotyczące relacji pomiędzy postaciami, ich póz i strojów.” (A. Bagińska, Józef Brandt 1841–1915. Redakcja naukowa Ewa Micke-Broniarek. Tom 3. Rysunki i akwarele, Warszawa 2018, s. 8)